വെ​ളി​ച്ചം വി​ത​റു​ന്ന ഗാ​ന്ധിജി
അ​നു​ഗാ​മി​യി​ല്ലാ​ത്ത പ​ഥി​ക​നാ​യ മ​ഹാ​ത്മാ​ഗാ​ന്ധി പ​ക​ർ​ന്ന ആ​ശ​യ​ങ്ങ​ൾ ലോ​ക​ത്തി​നു മു​ഴു​വ​ൻ വെ​ളി​ച്ചം പ​ക​രു​ന്ന​വ​യാ​യി​രു​ന്നു. അ​തി​നാ​ൽ​ത​ന്നെ മ​ഹാ​ത്മാ​വി​ന് രാ​ജ്യ​ത്തി​ന് പു​റ​ത്തും ആ​രാ​ധ​ക​രും അ​നു​യാ​യി​ക​ളും ഏ​റെ​യാ​ണ്. ഗാ​ന്ധി​ദ​ർ​ശ​ന​ങ്ങ​ളും സ​മ​ര​മാ​ർ​ഗ​ങ്ങ​ളും നി​ര​വ​ധി മ​ഹാ​ന്മാ​രെ​യാ​ണ് സ്വാ​ധീ​നി​ച്ച​ത്. മാ​ർ​ട്ടി​ൻ ലൂ​ഥ​ർ കിം​ഗ്, നെ​ൽ​സ​ണ്‍ മ​ണ്ടേ​ല, ഹോ​ച്ചി​മി​ൻ, ഖാ​ൻ അ​ബ്ദു​ൾ ഗാ​ഫ​ർ ഖാ​ൻ, ബ​രാ​ക് ഒ​ബാ​മ, ബ​ർ​ണാ​ഡ് ഷാ ​തു​ട​ങ്ങി ആ​ൽ​ബ​ർ​ട്ട് ഐ​ൻ​സ്റ്റീ​ൻ വ​രെ​യു​ള്ള​വ​ർ ഈ ​നി​ര​യി​ലു​ണ്ട്.
ലോ​കാ​രാ​ധ്യ​നാ​യ ഇ​ന്ത്യ​ൻ രാ​ഷ്ട്ര​പി​താ​വി​ന് ലോ​ക​ത്തി​ന്‍റെ വി​വി​ധ​യി​ട​ങ്ങ​ളി​ൽ സ്ഥാ​പി​ത​മാ​യ സ്മാ​ര​ക​ങ്ങ​ൾ ഏ​റെ​യാ​ണ്.

യു​എ​സ്എ

അ​മേ​രി​ക്ക​യി​ലെ ക​ലി​ഫോ​ർ​ണി​യ​യി​ലു​ള്ള ഗാ​ന്ധി സ്മാ​ര​ക​മാ​ണ് മ​ഹാ​ത്മാ ഗാ​ന്ധി വേ​ൾ​ഡ് പീ​സ് മെ​മ്മോ​റി​യ​ൽ. ആ​യി​രം വ​ർ​ഷം പ​ഴ​ക്ക​മു​ള്ള ചൈ​നീ​സ് സാ​ർ​കോ​ഫാ​ഗ​സി​ൽ (പ്രാ​ചീ​ന​കാ​ല​ത്തെ ശി​ലാ​നി​ർ​മ്മി​ത​മാ​യ ശ​വ​പ്പെ​ട്ടി) പി​ച്ച​ള​യും വെ​ള്ളി​യും കൊ​ണ്ട് നി​ർ​മ്മി​ച്ച പെ​ട്ടി​ക്കു​ള്ളി​ൽ ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ചി​താ​ഭ​സ്മ​ത്തി​ന്‍റെ ഒ​രു ഭാ​ഗം സൂ​ക്ഷി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.1950​ലാ​ണ് ഈ ​സ്മാ​ര​കം പ​ണി ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​ത്.

മ​ഹാ​ത്മാ​ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ പേ​രി​ൽ അ​മേ​രി​ക്ക​യി​ൽ ഒ​രു ജി​ല്ല ത​ന്നെ​യു​ണ്ട്. ടെ​ക്സ​സ് സം​സ്ഥാ​ന​ത്തെ ഹൂ​സ്റ്റ​ണ്‍ ന​ഗ​ര​ത്തി​ൽ ഇ​ന്ത്യ​ൻ വം​ശ​ജ​ർ കൂ​ടു​ത​ലാ​യി താ​മ​സി​ക്കു​ന്ന പ്ര​ദേ​ശ​മാ​ണ് മ​ഹാ​ത്മാ ഗാ​ന്ധി ഡി​സ്ട്രി​ക്ട് എ​ന്നും ലി​റ്റി​ൽ ഇ​ന്ത്യ, ഹി​ൽ​ക്രോ​ഫ്റ്റ് എ​ന്നീ പേ​രു​ക​ളി​ലും അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. മ​ൻ​ഹാ​ട്ട​നി​ലെ യൂ​ണി​യ​ൻ സ്ക്വ​യ​റി​ൽ കാ​ന്തി​ലാ​ൽ ബി.​പ​ട്ടേ​ൽ നി​ർ​മി​ച്ച ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ​യു​ണ്ട്.

ദ​ക്ഷി​ണാ​ഫ്രി​ക്ക

ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ജീ​വി​ത​ത്തി​ൽ നി​ർ​ണാ​യ സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ൾ ന​ട​ന്ന സ്ഥ​ല​മാ​ണ് ദ​ക്ഷി​ണാ​ഫ്രി​ക്ക​യി​ലെ പീ​റ്റ​ർ മാ​രീ​സ്ബ​ർ​ഗ്. 1893 മേ​യി​ൽ വെ​ള്ള​ക്കാ​ര​നാ​യ ഒ​രാ​ൾ ഗാ​ന്ധി​ജി​യെ ട്രെ​യി​നി​ൽ നി​ന്ന് ത​ള്ളി പു​റ​ത്താ​ക്കി​യ​ത് ഇ​വി​ടെ​വ​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു. ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ വെ​ങ്ക​ല പ്ര​തി​മ ഇ​ന്നു പീ​റ്റ​ർ മാ​രി​സ്ബ​ർ​ഗി​ലെ ച​ർ​ച്ച് സ്ട്രീ​റ്റി​ൽ നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്നു.

ദ​ക്ഷി​ണാ​ഫ്രി​ക്ക​യി​ലെ ആ​ർ​ച്ച് ബി​ഷ​പ് ഡെ​സ്മ​ണ്ട് ടു​ട്ടു​വാ​ണ് പ്ര​തി​മ അ​നാ​ച്ഛാ​ദ​നം ചെ​യ്ത​ത്. പീ​റ്റ​ർ മാ​രി​സ്ബ​ർ​ഗ് റെ​യി​ൽ​വേ സ്റ്റേ​ഷ​നി​ൽ ഇ​രു​മു​ഖ​ങ്ങ​ളു​ള്ള മ​റ്റൊ​രു അ​ർ​ധ​കാ​യ ഗാ​ന്ധി​പ്ര​തി​മ​യു​മു​ണ്ട്. കോ​ട്ടും ടൈ​യും അ​ണി​ഞ്ഞ ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​ൻ ഗാ​ന്ധി ഒ​രു ഭാ​ഗ​ത്തും ക​ണ്ണ​ട വ​ച്ച് ശ​രീ​ര​ത്തി​ന്‍റെ മേ​ൽ​ഭാ​ഗം മ​റ​യ്ക്കാ​തെ​യു​ള്ള ഗാ​ന്ധി മ​റു​ഭാ​ഗ​ത്തും.

ഇം​ഗ്ല​ണ്ട്

1968ലാ​ണ് ല​ണ്ട​നി​ലെ ബ്ലൂം​സ്ബ​റി​യി​ലെ ടാ​വി​സ്റ്റോ​ക്ക് സ​ക്വ​യ​റി​ലെ ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ സ്ഥാ​പി​ക്കു​ന്ന​ത്. പോ​ളി​ഷ് ക​ലാ​കാ​രി​യ ഫ്രെ​ഡ ബ്രി​ല്യ​ന്‍റ് നി​ർ​മി​ച്ച വെ​ങ്ക​ല​പ്ര​തി​മ മു​ൻ ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ഹാ​രോ​ൾ​ഡ് വി​ൽ​സ​നാ​ണ് അ​നാ​ച്ഛാ​ദ​നം ചെ​യ്ത​ത്.

ല​ണ്ട​നി​ലെ പാ​ർ​ല​മെ​ന്‍റ് ച​ത്വ​ര​ത്തി​ൽ ഫി​ലി​പ് ജാ​ക്സ​ണ്‍ എ​ന്ന ശി​ൽ​പ്പി നി​ർ​മി​ച്ച ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ 2015 മാ​ർ​ച്ച് 14ന് ​അ​ന്ന​ത്തെ ഇ​ന്ത്യ​ൻ ധ​ന​കാ​ര്യ മ​ന്ത്രി​യാ​യി​രു​ന്ന അ​രു​ണ്‍ ജെ​യ്റ്റ്‌​ലി​യാ​ണ് അ​നാ​ച്ഛാ​ദ​നം ചെ​യ്ത​ത്.

അ​ർ​ജ​ന്‍റീ​ന, ചൈ​ന, ഡെ​ൻ​മാ​ർ​ക്ക്

ഇ​ന്ത്യ​ൻ സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​ന്‍റെ പ​തി​ന​ഞ്ചാം വാ​ർ​ഷി​ക​ത്തി​ൽ ഇ​ന്ത്യ അ​ർ​ജ​ന്‍റീ​ന​യ്ക്ക് സ​മ്മാ​നി​ച്ച ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ രാം ​വാ​ഞ്ചി സു​ത​റാ​ണ് നി​ർ​മ്മി​ച്ച​ത്. ചൈ​ന​യി​ലെ ബെ​യ്ജിം​ഗി​ലെ ചൊ​വോ​യാ​ങ് പാ​ർ​ക്കി​ൽ 2005ൽ ​സ്ഥാ​പി​ച്ച പ്ര​തി​മ നി​ർ​മി​ച്ച​ത് പ്ര​ശ​സ്ത ശി​ൽ​പി​യാ​യ യു​വാ​ൻ ഷി​കു​നാ​ണ്. പാ​ർ​ക്കി​ന്‍റെ പ​ടി​ഞ്ഞാ​റേ ഭാ​ഗ​ത്തു​ള്ള രാ​ജ്യാ​ന്ത​ര സൗ​ഹൃ​ദ​വ​ന​ത്തി​ലാ​ണ് ക​യ്യി​ലൊ​രു പു​സ്ത​ക​വു​മാ​യി ഗാ​ന്ധി​ജി ഇ​രി​ക്കു​ന്ന രീ​തി​യി​ലു​ള്ള പ്ര​തി​മ സ്ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്.

1984ൽ ​ഇ​ന്ദി​രാ​ഗാ​ന്ധി ഡെ​ന്മാ​ർ​ക്ക് സ​ന്ദ​ർ​ശി​ച്ച​പ്പോ​ൾ സ​മ്മാ​നി​ച്ച​താ​ണ് കോ​പ്പ​ൻ​ഹേ​ഗ​നി​ലെ ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ.

ഓ​സ്ട്രേ​ലി​യ, ഉ​ഗാ​ണ്ട, ഓ​സ്ട്രി​യ

ഓ​സ്ട്രേ​ലി​യ​യി​ലെ ഗ്ലെ​ബ് പാ​ർ​ക്കി​ൽ ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ വെ​ങ്ക​ല ശി​ൽ​പ​മാ​ണ് ഇ​വി​ടെ സ്ഥാ​പി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​ത്. ’’ത​ത്വ​ങ്ങ​ളി​ല്ലാ​തെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​മി​ല്ല, ധാ​ർ​മി​ക​ത​യി​ല്ലാ​തെ ക​ച്ച​വ​ട​മി​ല്ല, മ​നു​ഷ്യ​ത്വ​മി​ല്ലാ​തെ ശാ​സ്ത്ര​മി​ല്ല’’ എ​ന്നീ ഗാ​ന്ധി​യ​ൻ ത​ത്വം ഇ​വി​ടെ ആ​ലേ​ഖ​നം ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ട്. സി​ഡ്നി, ബ്രി​സ്ബെ​യ്ൻ എ​ന്നി​വി​ട​ങ്ങ​ളി​ലും ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ​ക​ളു​ണ്ട്.

1948ൽ ​ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ചി​താ​ഭ​സ്മ​ത്തി​ന്‍റെ ഒ​രു ഭാ​ഗം നൈ​ൽ ന​ദി​യി​ൽ നി​മ​ജ്ജ​നം ചെ​യ്തി​രു​ന്നു. ഇ​തി​ന്‍റെ സ്മ​ര​ണാ​ർ​ത്ഥ​മാ​ണ് ഉ​ഗാ​ണ്ട​യി​ൽ ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ സ്ഥാ​പി​ച്ച​ത്. ഓ​സ്ട്രി​യ​ൻ ക​ലാ​കാ​ര​നാ​യ വെ​ർ​ണ​ർ ഹൊ​ർ​വാ​ത് എ​ണ്ണ​ച്ചാ​യ​ത്തി​ൽ തീ​ർ​ത്ത ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ചു​വ​ർ​ചി​ത്ര​മാ​ണ് വി​യ​ന്ന​യി​ലെ സ​മാ​ധാ​ന​ത്തി​ന്‍റെ പൂ​ന്തോ​ട്ട​ത്തി​ൽ നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്ന​ത്. സ​മാ​ധാ​ന​ത്തി​ന്‍റെ​യും അ​ഹിം​സ​യു​ടെ​യും പാ​ത​യി​ൽ ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ സം​ഭാ​വ​ന​ക​ൾ പ്ര​തി​നി​ധാ​നം ചെ​യ്യു​വാ​നാ​ണ് ഈ ​ചി​ത്രം സ്ഥാ​പി​ച്ച​ത്.

സ്വി​റ്റ്സ​ർ​ലാ​ൻ​ഡ്,ഐ​സ്‌​ല​ൻ​ഡ്, ചി​ലി

ഇ​ന്ത്യ​യും സ്വി​റ്റ്സ​ർ​ലാ​ൻ​ഡും ത​മ്മി​ൽ 1948ൽ ​ഒ​പ്പു​വ​ച്ച സൗ​ഹൃ​ദ ഉ​ട​ന്പ​ടി​യാ​യ ട്രീ​റ്റി ഓ​ഫ് അ​മി​റ്റി​യു​ടെ അ​റു​പ​താം വാ​ർ​ഷി​ക​ത്തി​ന്‍റെ ഭാ​ഗ​മാ​യി 2007ൽ ​ഇ​ന്ത്യ​ൻ സ​ർ​ക്കാ​ർ സ​മ്മാ​നി​ച്ച ഗാ​ന്ധി പ്ര​തി​മ​യാ​ണ് ജ​നീ​വ​യി​ലെ അ​രി​യാ​ന പാ​ർ​ക്കി​ലേ​ത്.

ഐ​സ്‌​ല​ൻ​ഡി​ന്‍റെ ത​ല​സ്ഥാ​ന​മാ​യ റെ​യ്ക്ജാ​വി​കി​ലാ​ണ് പ്ര​സി​ദ്ധ​മാ​യ ഗാ​ന്ധി ഇ​ന്ത്യ​ൻ റ​സ്റ്റ​റ​ന്‍റ്. പു​ലാ​വ്, റെ​യ്ത്ത, ച​ട്നി തു​ട​ങ്ങി​യ ഇ​ന്ത്യ​ൻ വി​ഭ​വ​ങ്ങ​ൾ ത​ന്നെ​യാ​ണ് ഇ​വി​ടെ വി​ള​ന്പു​ന്ന​ത്. ഇ​വി​ടെ മാ​ത്ര​മ​ല്ല ലോ​ക​ത്തെ മ​റ്റു പ​ല ന​ഗ​ര​ങ്ങ​ളി​ലും ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ പേ​രു​ള്ള റ​സ്റ്റ​റ​ന്‍റു​ക​ളു​ണ്ട്. ചി​ലി​യു​ടെ ത​ല​സ്ഥാ​ന​മാ​യ സാ​ന്തി​യാ​ഗോ​യി​ലെ പ്ലാ​സ ഡെ ​ലാ ഇ​ന്ത്യ​യി​ൽ ഗാ​ന്ധി​ജി, നെ​ഹ്റു, ര​വീ​ന്ദ്ര​നാ​ഥ ട​ഗോ​ർ എ​ന്നി​വ​രു​ടെ പ്ര​തി​മ​ക​ളു​ണ്ട്.

ഗാ​ന്ധി സ്മൃ​തി

ഡ​ൽ​ഹി​യി​ൽ ബി​ർ​ല ഹൗ​സ് എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന ഇ​വി​ടെ​യാ​യി​രു​ന്ന ത​ന്‍റെ ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്‍റെ അ​വ​സാ​ന കാ​ല​ഘ​ട്ടം ഗാ​ന്ധി​ജി ചെ​ല​വി​ട്ട​ത്. 1948 ജ​നു​വ​രി 30ന് ​വ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​തും ഇ​വി​ടെ വ​ച്ചാ​ണ്. 12 കി​ട​പ്പു​മു​റി​ക​ളു​ള്ള ഈ ​വീ​ട് 1928ൽ ​ഘ​ന​ശ്യാം​ദാ​സ് ബി​ർ​ല​യാ​ണ് നി​ർ​മി​ച്ച​ത്. ബി​ർ​ല ഹൗ​സ് എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന ഇ​ത് 1971ൽ ​സ​ർ​ക്കാ​ർ ഏ​റ്റെ​ടു​ക്കു​ക​യും രാ​ഷ്ട്ര​പി​താ​വി​ന്‍റെ സ്മാ​ര​ക​മാ​ക്കി മാ​റ്റു​ക​യും ചെ​യ്തു. 1973 ഓ​ഗ​സ്റ്റ് 15ന് ​പൊ​തു​ജ​ന​ങ്ങ​ൾ​ക്കാ​യി തു​റ​ന്നു കൊ​ടു​ത്ത​പ്പോ​ൾ ’ഗാ​ന്ധി സ്മൃ​തി’ എ​ന്ന് പു​ന​ർ​നാ​മ​ക​ര​ണം ചെ​യ്യു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

മ​ഹാ​ത്മ​ജി​യു​ടെ അ​ന്ത്യ​യാ​ത്ര

1948 ജ​നു​വ​രി 30. വൈ​കു​ന്നേ​രം 5.17

ഡ​ൽ​ഹി ബി​ർ​ളാ​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ലെ പൂ​ന്തോ​ട്ട​ത്തി​ൽ നാ​ഥു​റാം വി​നാ​യ​ക് ഗോ​ഡ്സെ​യു​ടെ വെ​ടി​യേ​റ്റു മ​രി​ച്ചു​വീ​ണ മ​ഹാ​ത്മാ​ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ ഭൗ​തി​ക​ശ​രീ​രം അ​പ്പോ​ൾ​ത​ന്നെ ബി​ർ​ള ഹൗ​സി​ലേ​ക്ക് എ​ടു​ത്തു കൊ​ണ്ടു​പോ​യി ഏ​താ​നും മി​നി​റ്റു​ക​ൾ​ക്ക് മു​ൻ​പ് അ​ദ്ദേ​ഹം നൂ​ൽ​നൂ​റ്റ ച​ർ​ക്ക​യ്ക്കു​സ​മീ​പം വൈ​ക്കോ​ൽ​ക്കി​ട​ക്ക​യി​ൽ കി​ട​ത്തി. ര​ക്ത​ത്തി​ൽ കു​തി​ർ​ന്ന മു​ണ്ടി​നു​മേ​ൽ സ​ഹാ​യി ആ​ഭ ഒ​രു ക​ന്പി​ളി​പ്പു​ത​പ്പി​ട്ടു മൂ​ടി.

അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ സ്വ​ന്തം സാ​ധ​ന​ങ്ങ​ളാ​യ മ​രം​കൊ​ണ്ടു​ള്ള മെ​തി​യ​ടി​ക​ൾ, വെ​ടി വ​യ്ക്ക​പ്പെ​ട്ട​പ്പോ​ൾ ധ​രി​ച്ചി​രു​ന്ന ചെ​രു​പ്പു​ക​ൾ, മൂ​ന്നു വാ​ന​ര​പ്ര​തി​മ​ക​ൾ, ഗീ​ത, ഇം​ഗ​ർ​സോ​ൾ വാ​ച്ച്, മി​നു​ക്കി​യ കോ​ളാ​ന്പി, യെ​ർ​വ​ദാ​ജ​യി​ലി​ന്‍റെ സ്മാ​ര​ക​മാ​യ ത​ക​ര​പ്പാ​ത്രം എ​ന്നി​വ സ​മീ​പം വ​ച്ചു.

വൈ​സ്രോ​യി മൗ​ണ്ട് ബാ​റ്റ​ണ്‍ ദാ​രു​ണ​സം​ഭ​വം അ​റി​ഞ്ഞ് ഓ​ടി​യെ​ത്തു​ന്പോ​ൾ ജ​വ​ഹ​ർ​ലാ​ൽ നെ​ഹ്രു​വും സ​ർ​ദാ​ർ വ​ല്ല​ഭാ​യി പ​ട്ടേ​ലും ദു​ഖാ​ർ​ത്ത​രാ​യി മൃ​ത​ദേ​ഹ​ത്തി​ന് അ​രു​കി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. എ​ണ്ണ​വി​ള​ക്കു​ക​ളു​ടെ പ്ര​കാ​ശം മ​ഹാ​ത്മാ​വി​ന്‍റെ ശ​രീ​ര​ത്തി​നു ദുഃ​ഖ​മ​യ​വും ശാ​ന്ത​വു​മാ​യ പ​രി​വേ​ഷം ചാ​ർ​ത്തി.

നി​ശ​ബ്ദ​മാ​യി ക​ര​യു​ന്ന സ​ഹാ​യി മ​നു, ബാ​പ്പു​വി​ന്‍റെ ത​ല മ​ടി​യി​ൽ എ​ടു​ത്തു​വ​ച്ചി​രു​ന്നു. ച​രി​ത്ര​ത്തി​ൽ ബു​ദ്ധ​നും യേ​ശു​ക്രി​സ്തു​വി​നും തു​ല്യ​മാ​യ സ്ഥാ​നം മ​ഹാ​ത്മാ​ഗാ​ന്ധി​ക്കും ഉ​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്ന് നി​റ​ക​ണ്ണു​ക​ളോ​ടെ മൗ​ണ്ട് ബാ​റ്റ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞു.

ആ​ദ​ര​സൂ​ച​ക​മാ​യി ഭൗ​തി​ക​ശ​രീ​രം ശ​വ​മ​ഞ്ച​ത്തീ​വ​ണ്ടി​യി​ൽ രാ​ജ്യ​മെ​ങ്ങും കൊ​ണ്ടു​പോ​ക​ണ​മെ​ന്ന മൗ​ണ്ട് ബാ​റ്റ​ന്‍റെ നി​ർ​ദേ​ശ​ത്തോ​ട് നെ​ഹ്രു​വും പ​ട്ടേ​ലും യോ​ജി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും സെ​ക്ര​ട്ട​റി പ്യാ​രേ​ലാ​ൽ ന​യ്യാ​ർ എ​തി​ർ​ത്തു. മ​രി​ച്ച് ഇ​രു​പ​ത്തി​നാ​ല് മ​ണി​ക്കൂ​റി​നു​ള്ളി​ൽ ഹൈ​ന്ദ​വാ​ചാ​ര​പ്ര​കാ​രം ത​ന്‍റെ മൃ​ത​ദേ​ഹം സം​സ്ക​രി​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന് ഗാ​ന്ധി വ്യ​ക്ത​മാ​ക്കി​യി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്ന് അ​ദ്ദേ​ഹം ഓ​ർ​മി​പ്പി​ച്ചു.

അ​ങ്ങ​നെ​യെ​ങ്കി​ൽ പി​റ്റേ​ന്ന് ജ​ന​ല​ക്ഷ​ങ്ങ​ൾ പ​ങ്കെ​ടു​ക്കു​ന്ന ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലെ വി​ലാ​പ​യാ​ത്ര​യു​ടെ ചു​മ​ത​ല വ​ഹി​ക്കാ​ൻ പ​ട്ടാ​ള​ത്തെ നി​യോ​ഗി​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന് മൗ​ണ്ട് ബാ​റ്റ​ണ്‍ നി​ർ​ദേ​ശി​ച്ചു. കാ​ര​ണം ഡ​ൽ​ഹി ജ​ന​നി​ബി​ഢ​മാ​കു​ന്ന സാ​ഹ​ച​ര്യ​ത്തെ അ​ദ്ദേ​ഹം ഭീ​തി​യോ​ടെ​യാ​ണ് മു​ന്നി​ൽ​ക​ണ്ട​ത്.

ലോ​കം വി​റ​ങ്ങ​ലി​ച്ചു നി​ശ്ച​ല​മാ​യ ആ ​വെ​ള്ളി​യാ​ഴ്ച സാ​യാ​ഹ്ന​ത്തി​ൽ പൂ​ക്ക​ളി​ൽ മൂ​ടി​യ രാ​ഷ്ട്ര​പി​താ​വി​ന്‍റെ ഭൗ​തി​ക​ശ​രീ​രം ബി​ർ​ളാ​ഹൗ​സി​ന്‍റെ ര​ണ്ടാം​നി​ല​യി​ലേ​ക്ക് കൊ​ണ്ടു​പോ​യി ഒ​രു പ​ല​ക​ക്ക​ട്ടി​ലി​ൽ കി​ട​ത്തി. ബി​ർ​ളാ മ​ന്ദി​രം മാ​ത്ര​മ​ല്ല ഡ​ൽ​ഹി ന​ഗ​രം മ​നു​ഷ്യ​ക്ക​ട​ലാ​യി ​അ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും മാ​റി​യി​രു​ന്നു.

സ​മീ​പ​സം​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ൽ നി​ന്ന് കാ​ള​വ​ണ്ടി​ക​ളി​ലും തീ​വ​ണ്ടി​ക​ളി​ലും ജ​നം ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലേ​ക്ക് ഒ​ഴു​കി​യെ​ത്തു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ’ന​മ്മു​ടെ ജീ​വി​ത​ത്തി​ൽ​നി​ന്നു പ്ര​കാ​ശം നി​ഷ്ക്ര​മി​ച്ചു. സാ​ർ​വ​ത്രി​ക​മാ​യി അ​ന്ധ​കാ​രം നി​റ​ഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നു’ എ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു അ​ഖി​ലേ​ന്ത്യാ റേ​ഡി​യോ​യി​ൽ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ജ​വ​ഹ​ർ​ലാ​ൽ നെ​ഹ്രു ന​ൽ​കി​യ അ​നു​ശോ​ച​ന സ​ന്ദേ​ശം. അ​ർ​ധ​രാ​ത്രി ക​ഴി​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ ബി​ർ​ളാ ഹൗ​സി​ന്‍റെ മ​ട്ടു​പ്പാ​വി​ൽ​നി​ന്ന് മൃ​ത​ദേ​ഹം താ​ഴെ ഇ​റ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നു.

തു​ട​ർ​ന്നു​ള്ള ഏ​താ​നും മി​നി​റ്റു​ക​ൾ ഗാ​ന്ധി​ജി​ക്ക് ഏ​റ്റ​വും പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട​വ​രാ​യി​രു​ന്ന മ​നു, ആ​ഭ, സെ​ക്ര​ട്ട​റി പ്യാ​രേ​ലാ​ൽ, പു​ത്ര​ൻ​മാ​രാ​യ ദേ​വ​ദാ​സ്, രാ​മ​ദാ​സ് തു​ട​ങ്ങി ഏ​താ​നും പേ​ർ​ക്കു മാ​ത്രം സ്വ​കാ​ര്യ​മാ​യി അ​ന്തി​മോ​പ​ചാ​രം അ​ർ​പ്പി​ക്കാ​നാ​യി മാ​റ്റി​വ​ച്ചു. മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ലെ മാ​ർ​ബി​ൾ​ത​റ ഹൈ​ന്ദ​വാ​ചാ​ര​പ്ര​കാ​രം ചാ​ണ​കം കൊ​ണ്ടു ആ​ഭ മെ​ഴു​കി. മൃ​ത​ദേ​ഹം കു​ളി​പ്പി​ച്ച​ശേ​ഷം കൈ​ക​ളി​ൽ തു​ന്നി​യ ഖ​ദ​ർ​തു​ണി പു​ത​പ്പി​ച്ച് പ​ല​ക​ത്ത​ട്ടി​ൽ കി​ട​ത്തി. ബ്രാ​ഹ്മ​ണ​പു​രോ​ഹി​ത​ൻ ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ മാ​റി​ൽ ച​ന്ദ​ന​വും കു​ങ്കു​മ​വും ലേ​പ​നം ചെ​യ്തു. ത​ല​യ്ക്ക​ൽ ഹേ ​രാ​മ എ​ന്നും പാ​ദാ​ന്തി​ക​ത്തി​ൽ ഓം ​എ​ന്നും എ​ഴു​തി. പി​റ്റേ​ന്ന് പു​ല​ർ​ച്ചെ മൂ​ന്നി​ന് അ​താ​യ​ത് ഗാ​ന്ധി​ജി പ്രാ​ർ​ഥ​ന​യ്ക്ക് പ​തി​വാ​യി ഉ​ണ​രു​ന്ന അ​തേ സ​മ​യം അ​നു​ച​ര​സം​ഘം പ്രാ​ർ​ഥ​നാ​ഗീ​തം പാ​ടി.

മ​രി​ച്ച​വ​രെ പൂ​മാ​ല അ​ണി​യി​ക്കു​ന്ന ച​ട​ങ്ങി​നെ ഗാ​ന്ധി​ജി എ​തി​ർ​ത്തി​രു​ന്ന​തി​നാ​ൽ ഗാ​ന്ധി​ത​ന്നെ നൂ​റ്റ പ​ഞ്ഞി​നൂ​ൽ മ​ക​ൻ ദേ​വ​ദാ​സ് ക​ഴു​ത്തി​ൽ അ​ണി​യി​ച്ചു. പ​നി​നീ​ർ​പ്പു​ക്ക​ളും മു​ല്ല​പ്പൂ​ക്ക​ളും കൊ​ണ്ടു​മൂ​ടി​യ മൃ​ത​ദേ​ഹം ആ ​സൂ​ര്യോ​ദ​യ​ത്തി​ൽ വീ​ണ്ടും ബി​ർ​ള​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ന്‍റെ മ​ട്ടു​പ്പാ​വി​ൽ കി​ട​ത്തി. അ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും ബി​ർ​ളാ ഹൗ​സ് മാ​ത്ര​മ​ല്ല അ​വി​ടേ​ക്കു​ള്ള പാ​ത​ക​ളും ഉ​ൾ​വ​ഴി​ക​ളും ജ​ന​സ​മു​ദ്ര​മാ​യി മാ​റി​യി​രു​ന്നു. മ​ഹാ​ത്മ​ജി​യു​ടെ മൃ​ത​ദേ​ഹം ഒ​രു നോ​ക്കു കാ​ണാ​ൻ കാ​ത്തു​നി​ന്ന ഏ​റെ​പ്പേ​ർ​ക്കും നി​രാ​ശ​രാ​യി മ​ട​ങ്ങേ​ണ്ടി​വ​ന്നു.

പി​റ്റേ​ന്നു രാ​വി​ലെ പ​തി​നൊ​ന്നി​ന് പ​ല​ക​ത്ത​ട്ടോ​ടെ മൃ​ത​ദേ​ഹം വീ​ണ്ടും മ​ട്ടു​പ്പാ​വി​ൽ​നി​ന്ന് താ​ഴെ​യി​റ​ക്കി. ജ​ന​ങ്ങ​ൾ ദു​ഖ​ത്താ​ൽ നി​ല​വി​ളി​ക്കു​ന്ന ന​ഗ​രി​യി​ലൂ​ടെ മൃ​ത​ശ​രീ​രം സം​സ്കാ​ര​ത്തി​ന് കൊ​ണ്ടു​പോ​കു​ന്ന​തി​നാ​യി ഡോ​ഡ്ജ് സാ​യു​ധ വാ​ഹ​ന​ത്തി​ൽ സം​വ​ഹി​ച്ചു. യ​മു​നാ​തീ​ര​ത്തെ രാ​ജ്ഘ​ട്ടി​ലേ​ക്കു​ള്ള അ​ന്ത്യ​യാ​ത്ര​യി​ൽ മോ​ട്ടോ​ർ​വാ​ഹ​നം ഒ​ഴി​വാ​ക്കി ആ ​വ​ണ്ടി പ​ട്ടാ​ള​ക്കാ​ർ നെ​യ്ത നാ​ലു കൂ​റ്റ​ൻ വ​ട​ങ്ങ​ളി​ൽ ബ​ന്ധി​ച്ച് 250 പേ​രു​ടെ സൈ​നി​ക​വ്യൂ​ഹ​മാ​ണ് വ​ലി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​പോ​യ​ത്.

മ​നു​ഷ്യ​മ​ഹാ​പ്ര​വാ​ഹം യ​മു​നാ​തീ​ര​ത്തേ​ക്കു​ള്ള അ​ഞ്ചു മൈ​ൽ ദൂ​രം പ​നി​നീ​ർ​പ്പൂ​ക്ക​ളും മ​ഞ്ഞ​സൂ​ര്യ​കാ​ന്തി​പ്പൂ​ക്ക​ളും​കൊ​ണ്ടു തീ​ർ​ത്ത ഒ​രു പ​ര​വ​താ​നി​പോ​ലെ കാ​ണ​പ്പെ​ട്ടു. ഓ​രോ അ​ടി സ്ഥ​ല​ത്തും ജ​ന​ങ്ങ​ൾ അ​ന്തി​മോ​പ​ചാ​രം അ​ർ​പ്പി​ക്കാ​ൻ ഇ​ട​തി​ങ്ങി​നി​ന്നി​രു​ന്നു. മ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ മു​ക​ളി​ലും ജ​ന​ല​ഴി​ക​ളി​ലും വി​ള​ക്കു​കാ​ലു​ക​ളി​ലും ടെ​ലി​ഫോ​ണ്‍ തൂ​ണു​ക​ളി​ലും പി​ടി​ച്ചു​ക​യ​റി ഓ​രോ ഇ​ഞ്ചു സ്ഥ​ല​വും ജ​ന​ങ്ങ​ൾ കൈ​യ​ട​ക്കി. ച​ലി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടെ​ന്ന് തോ​ന്നി​ക്കാ​ത്ത​വി​ധം മ​ന്ദ​മാ​യാ​ണ് ശ​വ​മ​ഞ്ച​ൽ മു​ന്നോ​ട്ടു​നീ​ങ്ങി​യ​ത്.

ഒ​രു മൈ​ൽ പി​ന്നി​ടാ​ൻ ഒ​രു മ​ണി​ക്കൂ​ർ എ​ന്ന തോ​തി​ൽ ചി​ത​യി​ലേ​ക്കു​ള്ള അ​ന്ത്യ​യാ​ത്ര അ​ഞ്ചു മ​ണി​ക്കൂ​ർ ദീ​ർ​ഘി​ച്ചു. യ​മു​ന​തീ​ര​ത്ത് പ​ത്തു ല​ക്ഷ​ത്തോ​ളം ജ​ന​ങ്ങ​ൾ ക​ണ്ണീ​ർ​പൊ​ഴി​ച്ചു നി​ൽ​പ്പു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. വ​ലി​യ ച​ന്ദ​ന​മു​ട്ടി​ക​ൾ​കൊ​ണ്ടു തീ​ർ​ത്ത ചി​ത​യി​ൽ തെ​ക്കോ​ട്ടു ശി​ര​സും വ​ട​ക്കോ​ട്ട് പാ​ദ​ങ്ങ​ളും വ​രും​വി​ധം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ പു​ത്ര​ൻ​മാ​ർ മൃ​ത​ദേ​ഹം വാ​ഹ​ന​ത്തി​ൽ​നി​ന്നെ​ടു​ത്ത് നാ​ലു മ​ണി​യോ​ടെ കി​ട​ത്തി. മൂ​ത്ത​മ​ക​ൻ ഹ​രി​ലാ​ലി​ന്‍റെ അ​സാ​ന്നി​ധ്യ​ത്തി​ൽ ര​ണ്ടാ​മ​ത്തെ മ​ക​ൻ രാ​മ​ദാ​സ് ഇ​ള​യ മ​ക​ൻ ദേ​വ​ദാ​സി​നൊ​പ്പം ചി​ത​യി​ൽ നെ​യ്യും വെ​ളി​ച്ചെ​ണ്ണ​യും ക​ർ​പ്പൂ​ര​വും സു​ഗ​ന്ധ​ദ്ര​വ്യ​ങ്ങ​ളും അ​ർ​പ്പി​ച്ചു.

കാ​വി​ധ​രി​ച്ച പു​രോ​ഹി​ത​ൻ​മാ​ർ വേ​ദ​മ​ന്ത്ര​ങ്ങ​ൾ ഉ​രു​വി​ട്ടു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കെ രാ​മ​ദാ​സ് കെ​ടാ​വി​ള​ക്കി​ൽ​നി​ന്ന് ക​ത്തി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​വ​ന്ന തീ​ക്കൊ​ള്ളി ചി​ത​യി​ലേ​ക്ക് താ​ഴ്ത്തി. പു​ക​ച്ചു​രു​ളു​ക​ൾ യ​മു​നാ​തീ​ര​ത്ത് ഉ​യ​രു​ന്ന​തു​ക​ണ്ട​തോ​ടെ മ​ഹാ​ജ​ന​ക്കൂ​ട്ടം വി​കാ​ര​ഭ​രി​ത​രാ​യി മു​ന്നോ​ട്ടാ​ഞ്ഞു. സ്ത്രീ​ക​ൾ ഉ​ൾ​പ്പെ​ടെ ജ​ന​ക്കൂ​ട്ടം ആ​ത്മ​ഹു​തി വ​രി​ക്കു​മോ എ​ന്ന ഭ​യ​ത്താ​ൽ സൈ​ന്യം അ​വ​രെ ബ​ല​മാ​യി ത​ട​ഞ്ഞു. ദേ​ശീ​യ നേ​താ​ക്ക​ളും മൗ​ണ്ട്ബാ​റ്റ​ൻ ഉ​ൾ​പ്പെ​ടെ പ്ര​തി​നി​ധി​ക​ളും ന​മ്ര​ശി​ര​സ്ക​രാ​യി നി​ല​കൊ​ണ്ടു.

അ​ഗ്നി നെ​യ്യി​ലേ​ക്കും തു​ട​ർ​ന്ന് ച​ന്ദ​ന​ത്തി​ലേ​ക്കും പ​ട​ർ​ന്ന​തോ​ടെ ചി​ത ക​ത്തി​യ​മ​ർ​ന്നു. ദ​ശ​ല​ക്ഷ​ങ്ങ​ളു​ടെ നാ​വു​ക​ളി​ൽ​നി​ന്നു​യ​ർ​ന്ന വി​ലാ​പം യു​മു​നാ​തീ​ര​ത്ത് അ​ല​യ​ടി​ച്ചു. ’ മ​ഹാ​ത്മാ​ഗാ​ന്ധി അ​മ​ർ​ര​ഹേ’.... ചി​ത എ​രി​ഞ്ഞ​ട​ങ്ങി​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന ആ ​രാ​ത്രി മു​ഴു​വ​ൻ മ​ഹാ​പു​രു​ഷ​ന്‍റെ ശേ​ഷി​പ്പു​ക​ളെ മൂ​ക​രാ​യി ജ​നാ​വ​ലി പ്ര​ദ​ക്ഷി​ണം ചെ​യ്തു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. അ​വ​ർ​ക്കി​ട​യി​ൽ ആ​രാ​ലും അ​റി​യ​പ്പെ​ടാ​തെ, ആ​രും ഗൗ​നി​ക്കാ​തെ ആ ​ചി​ത കൊ​ളു​ത്താ​ൻ അ​വ​കാ​ശ​പ്പെ​ട്ട ഒ​രാ​ൾ ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. മ​ദ്യ​ത്തി​നും ക്ഷ​യ​രോ​ഗ​ത്തി​നും അ​ടി​മ​പ്പെ​ട്ടു സ്വ​യം ന​ശി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ മൂ​ത്ത പു​ത്ര​ൻ ഹ​രി​ലാ​ൽ.

സം​സ്ക​രി​ച്ച് പ​ന്ത്ര​ണ്ടാം ദി​വ​സം മ​ഹാ​ത്മ​ജി​യു​ടെ ചി​താ​ഭ​സ്മം അ​ല​ഹ​ബാ​ദി​ലെ ത്രി​ന​ദീ സം​ഗ​മ​ത്തി​ൽ നി​മ​ജ്ജ​നം ചെ​യ്തു. ന്യൂ​ഡ​ൽ​ഹി​യി​ൽ​നി​ന്ന് അ​ല​ഹ​ബാ​ദി​ലേ​ക്കു​ള്ള 393 മൈ​ൽ യാ​ത്ര​യി​ൽ ചി​താ​ഭ​സ്മം അ​ട​ങ്ങു​ന്ന ചെ​ന്പു​ക​ല​ശ​ത്തെ വ​ഹി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത് മൂ​ന്നാം ക്ലാ​സ് ക​ന്പാ​ർ​ട്ടു​മെ​ന്‍റു​ക​ൾ മാ​ത്രം ഇ​ണ​ക്കി​ച്ചേ​ർ​ത്ത ഒ​രു തീ​വ​ണ്ടി​യാ​ണ്.

അ​ല​ഹ​ബാ​ദ് റെ​യി​ൽ​വേ സ്റ്റേ​ഷ​നി​ൽ​നി​ന്ന് ക​ല​ശം ഒ​രു വാ​ഹ​ന​ത്തി​ലേ​ക്ക് മാ​റ്റി ന​ദീ​തീ​ര​ത്ത് എ​ത്തി​ച്ചു. നെ​ഹ്രു, പ​ട്ടേ​ൽ, രാ​മ​ദാ​സ്, ദേ​വ​ദാ​സ്, മ​നു, ആ​ഭ എ​ന്നി​വ​രും ഉ​റ്റ​വ​രാ​യ ഏ​താ​നും പേ​രും ക​ല​ശ​ത്തി​ന​ടു​ത്ത് ഇ​ടം​പി​ടി​ച്ചു. ന​ദി​യി​ലേ​ക്ക് ക​ല​ശം പ്ര​ത്യേ​ക ജ​ല​വാ​ഹ​ന​ത്തി​ൽ കൊ​ണ്ടു​പോ​കു​ന്ന​തി​ന് സാ​ക്ഷ്യം വ​ഹി​ച്ച​ത് 30 ല​ക്ഷം പേ​രാ​ണ്.

ജ​ല​വാ​ഹ​നം ന​ദീ​സം​ഗ​മ​സ്ഥാ​ന​ത്തെ​ത്തി​യ​പ്പോ​ൾ രാ​മ​ദാ​സ് ക​ല​ശ​ത്തി​ൽ പ​ശു​വി​ൻ​പാ​ൽ നി​റ​ച്ചു. അ​തു പ​തു​ക്കെ ഇ​ള​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന​പ്പോ​ൾ ഒ​പ്പ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​വ​ർ പ്രാ​ർ​ഥ​നാ മ​ന്ത്ര​ങ്ങ​ൾ ഉ​രു​വി​ട്ടു. തു​ട​ർ​ന്ന് രാ​മ​ദാ​സ് പൂ​ജ്യാ​വ​ശി​ഷ്ട​ങ്ങ​ൾ മെ​ല്ലെ വെ​ള്ള​ത്തി​ലേ​ക്ക് ഒ​ഴു​ക്കി. അ​നു​ധാ​വ​നം ചെ​യ്ത സം​ഘ​ത്തി​ലെ എ​ല്ലാ​വ​രും വെ​ള്ള​ത്തി​നു മു​ക​ളി​ൽ ഓ​ളം വെ​ട്ടി​നീ​ങ്ങി​യ ചി​താ​ഭ​സ്മം ല​യി​ച്ചു ചാ​ര​നി​റ​മാ​ർ​ന്ന പാ​ട​ക​ളു​ടെ​മേ​ൽ പ​നി​നീ​ർ​പ്പൂ​വി​ത​ളു​ക​ൾ വി​ത​റി. പൂ​വി​ത​ളു​കാ​ൽ കി​രീ​ട​മ​ണി​ഞ്ഞ ആ ​പാ​ട ന​ദീ​പ്ര​വാ​ഹ​ത്താ​ൽ ആ​വാ​ഹി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട്, ക​ണ്ണു​ക​ളി​ൽ​നി​ന്ന് മ​റ​ഞ്ഞ്, വി​ദൂ​ര​ച​ക്ര​വാ​ള​ത്തി​ലേ​ക്ക് ഒ​ഴു​കി​പ്പോ​യി.

അ​ജി​ത് ജി. ​നാ​യ​ർ