കൊ​ടു​ങ്കാ​റ്റും മ​ഹാ​സ​മു​ദ്ര​വു​മാ​യ പാ​ട്ടു​കാ​ര​ൻ
ആ​റു പ​തി​റ്റാ​ണ്ടി​ലേ​റെ​ക്കാ​ലം ത​മി​ഴ് ച​ല​ച്ചി​ത്ര പി​ന്ന​ണി​ഗാ​ന​രം​ഗ​ത്തു നി​റ​ഞ്ഞു​നി​ന്ന സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​ൻ ടി.​എം. സൗ​ന്ദ​ര​രാ​ജ​ന്‍റെ 102-ാം ജ​ന്മ​ദി​നം ഇ​ന്ന്. പ​വ​ർ സിം​ഗിം​ഗ് എ​ന്നു പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്തു പേ​രു​കേ​ട്ട ആ​ലാ​പ​ന​ശൈ​ലി ജ​ന​കീ​യ​മാ​ക്കി​യ ഗാ​യ​ക​നാ​യി​രു​ന്നു ടി​എം​എ​സ്. ശി​വാ​ജി ഗ​ണേ​ശ​നും എം​ജി​ആ​റി​നും വേ​ണ്ടി പാ​ടു​ന്പോ​ൾ അ​ദ്ഭു​ത​ക​ര​മാ​യ രീ​തി​യി​ൽ വ്യ​ത്യ​സ്ത സ്വ​ര​ങ്ങ​ളും ഭാ​വ​ങ്ങ​ളു​മാ​യി​രു​ന്നു അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് - ന​സീ​റി​നെ​യും സ​ത്യ​നെ​യും യേ​ശു​ദാ​സ് സ്വ​ര​ങ്ങ​ളി​ൽ ആ​വാ​ഹി​ച്ചി​രു​ന്ന​തു​പോ​ലെ...

ശ്രീ​പെ​രു​ന്പു​ത്തൂ​ർ, രാ​ജീ​വ് ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ ര​ക്ത​സാ​ക്ഷി​ത്വ​ത്തി​ന്‍റെ ഒ​ന്നാം വാ​ർ​ഷി​ക​ദി​നം.
അ​നു​സ്മ​ര​ണ​ച്ച​ട​ങ്ങി​ന്‍റെ വേ​ദി​യി​ലേ​ക്കു ന​ട​ന്നു​വ​ന്നി​രു​ന്ന സോ​ണി​യ ഗാ​ന്ധി ഒ​രു​നി​മി​ഷം നി​ശ്ച​ല​യാ​യി. അ​വി​ടെ അ​ല​യ​ടി​ച്ച പാ​ട്ടി​ന്‍റെ വ​രി​ക​ൾ കേ​ട്ടാ​ണ് അ​വ​ർ നി​ന്ന​ത്. ഉ​ള്ളം ഉ​രു​കു​ത​യ്യാ എ​ന്ന പാ​ട്ട്..., ടി.​എം. സൗ​ന്ദ​ര​രാ​ജ​ന്‍റെ ആ​ർ​ദ്ര​മാ​യ ആ​ലാ​പ​നം.

എ​ന്താ​ണ് ഈ ​വ​രി​ക​ളു​ടെ അ​ർ​ഥം - സോ​ണി​യ ചോ​ദി​ച്ചു. എ​ന്‍റെ ഹൃ​ദ​യം ഉ​രു​കു​ന്നു എ​ന്നു മ​റു​പ​ടി. ആ ​നി​മി​ഷം സോ​ണി​യ ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ലൂ​ടെ എ​ന്തെ​ല്ലാം വി​കാ​ര​ങ്ങ​ൾ ക​ട​ന്നു​പോ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്ന് ഊ​ഹി​ക്കു​ക പോ​ലും അ​സാ​ധ്യം. അ​താ​ണ് ടി​എം​എ​സ് എ​ന്ന ടി.​എം. സൗ​ന്ദ​ര​രാ​ജ​ന്‍റെ സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്‍റെ ശ​ക്തി.

ഒ​രു​വ​ശ​ത്ത് ക​ണ്ണു​ക​ൾ നി​റ​യ്ക്കാ​നും മ​റു​വ​ശ​ത്ത് ആ​വേ​ശ​ഭ​രി​ത​രാ​ക്കാ​നും ഒ​രു​പോ​ലെ ക​ഴി​വു​ള്ള​താ​യി​രു​ന്നു ആ ​ശ​ബ്ദം.

പ​ല ഗാ​ന​ങ്ങ​ളും റി​ക്കാ​ർ​ഡ് ചെ​യ്തു​കേ​ൾ​പ്പി​ക്കു​ന്പോ​ൾ ഓ​ർ​ക്ക​സ്ട്ര​ക്കാ​ർ ഒ​ന്ന​ട​ങ്കം എ​ഴു​ന്നേ​റ്റു നി​ന്നു കൈ​യ​ടി​ച്ച ഒ​ട്ടേ​റെ അ​വ​സ​ര​ങ്ങ​ളു​ണ്ട്. പാ​ശ​മ​ല​റി​ലെ "മ​ല​ർ​ന്തു മ​ല​രാ​ത പാ​തി മ​ല​ർ പോ​ലെ വ​ള​രും വ​ഴി​വ​ണ്ണ​മേ' അ​ത്ത​രം ഒ​രു മ​റ​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത അ​നു​ഭ​വ​മാ​യി​രു​ന്നെ​ന്ന് സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ൻ ശ്യാം ​ഓ​ർ​മി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്.

സ്വ​ത​ന്ത്ര സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​നാ​വും​മു​ന്പ് സി​നി​മാ​ലോ​ക​ത്തെ പ്ര​ശ​സ്ത​നാ​യ വ​യ​ലി​നി​സ്റ്റാ​യി​രു​ന്നു സാ​മു​വ​ൽ ജോ​സ​ഫ് എ​ന്ന ശ്യാം. ​എം.​എ​സ്. വി​ശ്വ​നാ​ഥ​ന്‍റെ ഓ​ർ​ക്ക​സ്ട്ര​യി​ലെ സ്ഥി​ര​സാ​ന്നി​ധ്യം. ടി​എം​എ​സും സു​ശീ​ല​യും ചേ​ർ​ന്ന് ആ ​പാ​ട്ട് പാ​ടി​ത്തീ​ർ​ന്ന​പ്പോ​ൾ ശി​വാ​ജി ഗ​ണേ​ശ​ൻ ഉ​ൾ​പ്പെ​ടെ സ്റ്റു​ഡി​യോ​യി​ൽ ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന എ​ല്ലാ​വ​രു​ടെ​യും ക​ണ്ണു​ക​ൾ നി​റ​ഞ്ഞി​രു​ന്നു​വെ​ന്നു ശ്യാം ​ഓ​ർ​മി​ക്കു​ന്നു (സം​ഗീ​ത ഗ​വേ​ഷ​ക​ൻ ര​വി മേ​നോ​നോ​ടു പ​റ​ഞ്ഞ​ത്).

ത​ള്ളി​ക്ക​ള​യ​പ്പെ​ട്ട ഗാ​യ​ക​ൻ

മ​ധു​രൈ​യി​ൽ പ്ര​ശ​സ്ത​മാ​യ സൗ​രാ​ഷ്‌​ട്ര ബ്രാ​ഹ്മ​ണ കു​ടും​ബ​ത്തി​ൽ 1922 മാ​ർ​ച്ച് 24നാ​യി​രു​ന്നു സൗ​ന്ദ​ര​രാ​ജ​ന്‍റെ ജ​ന​നം. മീ​നാ​ച്ചി അ​യ്യ​ങ്കാ​റു​ടെ​യും വെ​ങ്ക​ട​മ്മ​യു​ടെ​യും ര​ണ്ടാ​മ​ത്തെ മ​ക​ൻ. തൊ​ഗു​ലു​വ മീ​നാ​ച്ചി അ​യ്യ​ങ്കാ​ർ സൗ​ന്ദ​ര​രാ​ജ​ൻ എ​ന്നു മു​ഴു​വ​ൻ പേ​ര്. ഏ​ഴാം വ​യ​സു​മു​ത​ൽ സം​ഗീ​ത​പ​ഠ​നം. ചി​ന്ന​കൊ​ണ്ട ശാ​രം​ഗ​പാ​ണി ഭാ​ഗ​വ​ത​ർ​ക്കു കീ​ഴി​ൽ ക​ർ​ണാ​ട​ക സം​ഗീ​ത​മാ​ണ് ആ​ദ്യം പ​ഠി​ച്ച​ത്. അ​രി​യ​ക്കു​ടി രാ​ജാ​മ​ണി അ​യ്യ​രാ​യി​രു​ന്നു ര​ണ്ടാ​മ​ത്തെ ഗു​രു. 23-ാം വ​യ​സു​മു​ത​ൽ ക​ച്ചേ​രി​ക​ൾ അ​വ​ത​രി​പ്പി​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങി. അ​ക്കാ​ല​ത്തെ പ്ര​മു​ഖ സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​നും ന​ട​നു​മാ​യ എം.​കെ. ത്യാ​ഗ​രാ​ജ ഭാ​ഗ​വ​ത​രു​ടെ ശ​ബ്ദ​മാ​യി​രു​ന്നു ടി​എം​എ​സി​ന്‍റെ പ്ര​ചോ​ദ​നം.

അ​വി​ശ്വ​സ​നീ​യ​മാ​യ ഒ​രു കാ​ര്യ​മു​ണ്ട്. തു​ട​ക്ക​കാ​ല​ത്തു സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​രും റി​ക്കാ​ർ​ഡി​സ്റ്റു​മാ​രും നി​ര​സി​ച്ച ഗാ​യ​ക​നാ​ണ് ടി​എം​എ​സ്! ഉ​യ​ർ​ന്ന സ്ഥാ​യി​യി​ൽ ഏ​റ്റ​ക്കു​റ​ച്ചി​ലു​ക​ളും ശ​ബ്ദ​ത്തി​ൽ പൊ​ട്ട​ലു​ക​ളു​മു​ണ്ടെ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു വി​മ​ർ​ശ​നം. അ​തേ ശ​ബ്ദ​ത്തി​ന്‍റെ ഉ​ട​മ​യാ​ണ് പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത് ജ​ന​ല​ക്ഷ​ങ്ങ​ളെ ത്ര​സി​പ്പി​ക്കു​ന്ന പാ​ട്ടു​ക​ളു​മാ​യെ​ത്തി​യ​ത്.

പാ​ടി​ത്തെ​ളി​യു​ന്നു

സി​നി​മ​യി​ൽ പാ​ടാ​ൻ അ​വ​സ​രം കി​ട്ടു​മെ​ന്ന പ്ര​തീ​ക്ഷ​യോ​ടെ സെ​ൻ​ട്ര​ൽ സ്റ്റു​ഡി​യോ​സി​ൽ ഡ​യ​റ​ക്ട​റാ​യ സു​ന്ദ​ർ​റാ​വു ന​ട്ക​ർ​ണി​യോ​ടൊ​പ്പം ടി​എം​എ​സ് പ്ര​വ​ർ​ത്തി​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങി. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ ശി​പാ​ർ​ശ​യി​ലാ​ണ് എ​സ്.​എം. സു​ബ്ബ​യ്യ നാ​യി​ഡു ‘കൃ​ഷ്ണ​വി​ജ​യം’ എ​ന്ന ചി​ത്ര​ത്തി​ൽ പാ​ടാ​ൻ അ​വ​സ​രം ന​ൽ​കി​യ​ത്. എം.​കെ. ത്യാ​ഗ​രാ​ജ ഭാ​ഗ​വ​ത​രു​ടെ ശൈ​ലി​യി​ൽ പാ​ട​ണ​മെ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു നി​ർ​ദേ​ശം. ചി​ത്രം 1950ൽ ​ആ​ണ് പു​റ​ത്തി​റ​ങ്ങി​യ​ത്. 625 രൂ​പ​യാ​യി​രു​ന്നു ടി​എം​എ​സി​നു ല​ഭി​ച്ച പ്ര​തി​ഫ​ലം.

ഏ​താ​നും സി​നി​മ​ക​ളി​ൽ​കൂ​ടി പാ​ടി​യ ശേ​ഷം എ​ച്ച്എം​വി​ക്കു വേ​ണ്ടി ര​ണ്ടു ഭ​ക്തി​ഗാ​ന​ങ്ങ​ൾ പാ​ടി. സം​ഗീ​ത​മൊ​രു​ക്കി​യ കെ.​വി. മ​ഹാ​ദേ​വ​നാ​ണ് എ​വി​എം പ്രൊ​ഡ​ക്‌​ഷ​ൻ​സ് പു​തി​യ ഗാ​യ​ക​രെ തേ​ടു​ന്ന വി​വ​രം ടി​എം​എ​സി​നെ അ​റി​യി​ച്ച​ത്. ആ​ർ. സു​ദ​ർ​ശ​ന​ത്തി​നു കീ​ഴി​ലും പാ​ടാ​ൻ അ​വ​സ​രം കി​ട്ടി. ശ​ബ്ദ​ത്തി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ൾ പ​രി​ഹ​രി​ക്കാ​ൻ ഈ ​ര​ണ്ടു സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​രാ​ണ് ടി​എം​എ​സി​നെ സ​ഹാ​യി​ച്ച​ത്.

തു​ട​ർ​ന്ന് ശി​വാ​ജി ഗ​ണേ​ശ​നു​വേ​ണ്ടി പാ​ടാ​ൻ അ​വ​സ​ര​മൊ​രു​ങ്ങി. ടി​എം​എ​സ് ശി​വാ​ജി​യു​ടെ ശ​ബ്ദം അ​നു​ക​രി​ച്ചു പ​ഠി​ച്ചു. അ​ങ്ങ​നെ ശി​വാ​ജി​ക്കു​വേ​ണ്ടി കൂ​ടു​ത​ൽ പാ​ടി​ത്തു​ട​ങ്ങു​ക​യും ചെ​യ്തു. ത​നി​ക്കു​വേ​ണ്ടി ടി​എം​എ​സ് പാ​ട​ണ​മെ​ന്ന് ശി​വാ​ജി നി​ർ​ബ​ന്ധം​പി​ടി​ച്ചി​രു​ന്നു.

വൈ​കാ​തെ ടി​എം​എ​സി​ന്‍റെ ശ​ബ്ദം എം​ജി​ആ​ർ കേ​ൾ​ക്കാ​നി​ട​യാ​യി. അ​ടു​ത്ത അ​ദ്ഭു​തം സം​ഭ​വി​ച്ചു. ത​ന്‍റെ സ്ഥി​രം ഗാ​യ​ക​നാ​യി ടി​എം​എ​സ് മ​തി​യെ​ന്ന് എം​ജി​ആ​ർ പ​റ​ഞ്ഞു. മ​ലൈ​ക്ക​ള്ള​ൻ എ​ന്ന അ​ടു​ത്ത ചി​ത്ര​ത്തി​ൽ ടി​എം​എ​സി​ന്‍റെ പാ​ട്ടു​ക​ളെ​ത്തി. എം​ജി​ആ​റി​നു​വേ​ണ്ടി 1978 വ​രെ​യും ശി​വാ​ജി ഗ​ണേ​ശ​നു​വേ​ണ്ടി 1995 വ​രെ​യും ടി​എം​എ​സ് പാ​ടി- ഇ​രു​വ​ർ​ക്കും പ്ര​ത്യേ​കം പ്ര​ത്യേ​കം ശൈ​ലി​ക​ളി​ൽ, ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ളി​ൽ..!

സ്റ്റേ​ജി​ലും സ്ക്രീ​നി​ലും

മ​ലേ​ഷ്യ​യി​ൽ 1957ലാ​യി​രു​ന്നു ടി​എം​എ​സി​ന്‍റെ ആ​ദ്യ വി​ദേ​ശ സം​ഗീ​ത​പ​രി​പാ​ടി. 2007 വ​രെ ഏ​താ​ണ്ട് അ​ര​നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​കാ​ലം തു​ട​ർ​ച്ച​യാ​യി ലോ​ക​മെ​ന്പാ​ടും ത​ന്‍റെ പാ​ട്ടു​ക​ളു​മാ​യി സൗ​ന്ദ​ര​രാ​ജ​ൻ എ​ത്തി. ആ​രോ​ഗ്യ​പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ൾ അ​ല​ട്ടി​യ​തോ​ടെ​യാ​ണ് സ്റ്റേ​ജ് പ​രി​പാ​ടി​ക​ൾ ഒ​ഴി​വാ​ക്കി​യ​ത്. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ മ​ക്ക​ൾ ര​ണ്ടു​പേ​ർ ഇ​പ്പോ​ഴും അ​തേ സ്വ​ര​ത്തോ​ടെ സ്റ്റേ​ജു​ക​ളി​ലു​ണ്ട്.

ത​മി​ഴി​ലെ ഒ​ട്ടു​മി​ക്ക സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ർ​ക്കൊ​പ്പ​വും പ്ര​വ​ർ​ത്തി​ച്ച ടി​എം​എ​സ് കൂ​ടു​ത​ൽ പാ​ടി​യ​ത് എം.​എ​സ്. വി​ശ്വ​നാ​ഥ​ൻ, കെ.​വി. മ​ഹാ​ദേ​വ​ൻ, വി​ശ്വ​നാ​ഥ​ൻ-​രാ​മ​മൂ​ർ​ത്തി ദ്വ​യം എ​ന്നി​വ​ർ​ക്കു​വേ​ണ്ടി​യാ​ണ്. ഏ​താ​നും സി​നി​മ​ക​ളി​ൽ അ​ഭി​ന​യി​ക്കു​ക​യും ഒ​രെ​ണ്ണം നി​ർ​മി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു.

പു​തി​യ കാ​ല​ത്തെ പാ​ട്ടു​ക​ളു​ടെ വ​രി​ക​ളി​ലും സം​ഗീ​ത സം​വി​ധാ​യ​ക​രു​ടെ ശൈ​ലി​യി​ലും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു ചെ​റു​ത​ല്ലാ​ത്ത അ​തൃ​പ്തി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. സി​നി​മ​ക​ൾ​ക്കു​വേ​ണ്ടി പാ​ടു​ന്ന​ത് അ​ങ്ങ​നെ​യാ​ണ് കു​റ​ച്ച​ത്. എ​ങ്കി​ലും 88-ാം വ​യ​സി​ലും പാ​ടി. 2010ൽ ​എ.​ആ​ർ. റ​ഹ്‌​മാ​ന്‍റെ സം​ഗീ​ത​ത്തി​ൽ പി​റ​പോ​കും എ​ല്ലാ ഉ​യി​രു​ക്കും എ​ന്ന പാ​ട്ടി​ലും ടി​എം​എ​സി​ന്‍റെ ശ​ബ്ദ​മു​ണ്ട്. റ​ഹ്മാ​ൻ ഉ​ൾ​പ്പെ​ടെ 74 സം​ഗീ​ത സം​വി​ധാ​യ​ക​ർ​ക്കു​വേ​ണ്ടി അ​ദ്ദേ​ഹം പാ​ടി എ​ന്ന​റി​യു​ന്പോ​ഴാ​ണ് പു​തു​ത​ല​മു​റ​യ്ക്കു വി​സ്മ​യം വി​ട​രു​ക.

പ​തി​നാ​യി​ര​ത്തി​ലേ​റെ ത​മി​ഴ് ച​ല​ച്ചി​ത്ര​ഗാ​ന​ങ്ങ​ളും മൂ​വാ​യി​ര​ത്തി​ലേ​റെ ഭ​ക്തി​ഗാ​ന​ങ്ങ​ളു​മാ​ണ് ടി​എം​എ​സി​ന്‍റെ ശ​ബ്ദ​ത്തി​ലു​ള്ള​ത്. മ​റ്റു ഭാ​ഷ​ക​ളി​ലും പാ​ട്ടു​ക​ൾ പാ​ടി. എ​ണ്ണ​മി​ല്ലാ​ത്ത​ത്ര​യും പു​ര​സ്കാ​ര​ങ്ങ​ൾ നേ​ടി. ത​മി​ഴ് ച​ല​ച്ചി​ത്ര​രം​ഗ​ത്തെ കി​രീ​ട​മി​ല്ലാ​ത്ത രാ​ജാ​വാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹം വി​ള​ങ്ങി. അ​തേ​സ​മ​യം, ഒ​രു ക​ർ​ണാ​ട​ക സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​നാ​യി അ​റി​യ​പ്പെ​ട്ടി​ല്ല എ​ന്ന​ത് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ സ്വ​കാ​ര്യ ദുഃ​ഖ​മാ​യി തു​ട​ർ​ന്നു.
2013 മേ​യ് 25ന് ​ചെ​ന്നൈ മ​ന്ദ​വേ​ലി​യി​ലെ വ​സ​തി​യി​ൽ 91-ാം വ​യ​സി​ലാ​യി​രു​ന്നു ടി.​എം. സൗ​ന്ദ​ര​രാ​ജ​ന്‍റെ അ​ന്ത്യം.

ഇ​തി​ലും ന​ന്നാ​യി പാ​ടാ​മാ​യി​രു​ന്നു!

ഒ​രി​ക്ക​ൽ ഒ​ര​ഭി​മു​ഖ​ത്തി​ൽ ടി​എം​എ​സി​നോ​ടു ചോ​ദി​ച്ചു: ഇ​പ്പോ​ൾ റേ​ഡി​യോ​യി​ലോ ടി​വി​യി​ലോ അ​ങ്ങ​യു​ടെ പാ​ട്ടു​ക​ൾ കേ​ൾ​ക്കു​ന്പോ​ൾ എ​ന്തു തോ​ന്നും?
ഉ​ത്ത​രം: ഇ​തി​ലും ന​ന്നാ​യി പാ​ടാ​മാ​യി​രു​ന്നു എ​ന്നു തോ​ന്നും. എ​ന്‍റെ ശ​ബ്ദ​ത്തി​നു ന​ന്ദി​പ​റ​ഞ്ഞു പ​ല ക​ലാ​കാ​ര​ന്മാ​രും ജ​ന​പ്രി​യ​രാ​യി. അ​വ​രെ ഞാ​നും ന​ന്ദി​യോ​ടെ ഓ​ർ​ക്കു​ന്നു...

സ്വ​ന്തം പാ​ട്ടു​ക​ളി​ൽ ഏ​റ്റ​വും ഇ​ഷ്ട​പ്പെ​ട്ട പ​ത്തു പാ​ട്ടു​ക​ൾ പ​റ​യൂ..
ഉ​ത്ത​രം: എ​ന്നെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ചി​ട​ത്തോ​ളം എ​ല്ലാ പാ​ട്ടു​ക​ളും ഒ​രു​പോ​ലെ​യാ​ണ്.
(അ​തു​കൊ​ണ്ടു​ത​ന്നെ ടി​എം​എ​സി​ന്‍റെ അ​ധി​കം ഗാ​ന​ങ്ങ​ളെ​ക്കു​റി​ച്ച് ഈ ​കു​റി​പ്പി​ൽ പ​റ​യു​ന്നി​ല്ല, കേ​ട്ട​റി​യു​ക...).

ഹ​രി​പ്ര​സാ​ദ്‌