43 വ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ൾ! മു​ഹ​മ്മ​ദ് റ​ഫി​യു​ടെ ഓ​ർ​മ​ക​ൾ മ​ങ്ങാ​തെ, വാ​ടാ​തെ പൂ​ക്ക​ളാ​യി വി​ട​ർ​ന്നു നി​ൽ​ക്കു​ന്നു.., ഋ​തു​ക്ക​ളോ​രോ​ന്നി​ലും ആ ​പാ​ട്ടു​ക​ളു​ടെ വ​സ​ന്ത​മു​ദി​ക്കു​ന്നു... റ​ഫി അ​നു​ഭ​വ​ങ്ങ​ളി​ല്ലാ​ത്ത ഒ​രു പാ​ട്ടു​പ്രേ​മി​യു​മി​ല്ല. കേ​ട്ട​റി​വു​ക​ളു​ടെ പു​തു​മ ഒ​രു​കാ​ല​ത്തും ന​ശി​ക്കു​ന്നു​മി​ല്ല. ഇ​താ, റ​ഫി- കി​ഷോ​ർ ഓ​ർ​മ​ക​ളി​ൽ ചി​ല​ത്...

നാ​ളെ, ജൂ​ലൈ 31.

1980ലെ ​ഇ​തേ ദി​വ​സ​മാ​ണ് മു​ഹ​മ്മ​ദ് റ​ഫി​യോ​ടു പി​ണ​ങ്ങി അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ ഹൃ​ദ​യം താ​ള​മി​ട​ൽ നി​ർ​ത്തി​യ​ത്. ത​ക​ർ​ന്ന​ത് കോ​ടി കോ​ടി ഹൃ​ദ​യ​ങ്ങ​ളാ​യി​രു​ന്നു. താ​ള​ത്തി​നും ഈ​ണ​ത്തി​നും മു​ഹ​മ്മ​ദ് റ​ഫി ന​ൽ​കി​യി​രു​ന്ന പ്രാ​ധാ​ന്യം പ​റ​ഞ്ഞ​റി​യി​ക്കേ​ണ്ട​ത​ല്ല. എ​ല്ലാ ഗാ​യ​ക​ർ​ക്കും മു​ഖ്യ​മാ​ണ​ല്ലോ അ​ത്. എ​ന്നാ​ൽ അ​ടി​മു​ടി പെ​ർ​ഫെ​ക്ഷ​നി​സ്റ്റ് ആ​യി​രു​ന്ന റ​ഫി പാ​ട്ടു​ക​ളെ സ​മീ​പി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത് എ​ങ്ങ​നെ​യാ​ണ്?

അ​തി​നു​മു​ന്പ് മ​റ്റൊ​രു ചോ​ദ്യ​ത്തി​ലേ​ക്കു വ​രാം. ഹി​ന്ദി ഭാ​ഷ​യും അ​തി​ലെ ച​ല​ച്ചി​ത്ര​ഗാ​ന​ങ്ങ​ളും നി​ല​നി​ൽ​ക്കു​ന്നി​ട​ത്തോ​ളം കാ​ലം ഉ​ത്ത​രം ക​ണ്ടു​പി​ടി​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത ചോ​ദ്യ​മാ​ണ​ത്. മു​ഹ​മ്മ​ദ് റ​ഫി​യോ കി​ഷോ​ർ കു​മാ​റോ, ആ​രാ​ണ് കൂ​ടു​ത​ൽ മി​ക​ച്ച​ത്? പ​ല​ർ​ക്കും പ​ല ഉ​ത്ത​ര​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​കാ​മെ​ങ്കി​ലും അ​തെ​ല്ലാം വ്യ​ക്തി​പ​രം മാ​ത്രം.

ചി​ല താ​ര​ത​മ്യ​ങ്ങ​ൾ ന​ട​ത്തു​ക​മാ​ത്ര​മാ​ണ് സാ​ധ്യ​മാ​കു​ക. അ​തും ഒ​ന്ന് ന​ല്ല​ത്, അ​ടു​ത്ത​ത് മോ​ശം എ​ന്ന അ​ർ​ഥ​ത്തി​ല​ല്ല. പാ​ട്ടു പ​ഠി​ക്കു​ന്ന കാ​ര്യ​മെ​ടു​ക്കാം. പ​ല​ത​വ​ണ റി​ഹേ​ഴ്സ​ൽ ന​ട​ത്തി​യാ​ണ​ല്ലോ പാ​ട്ടു​ക​ൾ പാ​ട്ടു​ക​ൾ റെ​ക്കോ​ർ​ഡ് ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്.

സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ൻ പാ​ടി​യോ ഉ​പ​ക​ര​ണ​ത്തി​ൽ വാ​യി​ച്ചോ കേ​ൾ​പ്പി​ക്കു​ന്ന ഈ​ണം. അ​ത​ല്ലെ​ങ്കി​ൽ മ​റ്റാ​രെ​ങ്കി​ലും പാ​ടി​വ​ച്ച ട്രാ​ക്ക്. ഇ​താ​ണ് ഗാ​യ​ക​ർ പ​ഠി​ക്കു​ന്ന​ത്. ആ ​ഈ​ണ​ത്തി​ൽ ഗാ​യ​ക​രു​ടെ ചെ​റി​യ തൊ​ട്ടു​ത​ലോ​ട​ലു​ക​ൾ ഉ​ണ്ടാ​കാം- ചി​ല സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ർ അ​ത്ത​രം ഇം​പ്രൊ​വൈ​സേ​ഷ​നു​ക​ൾ അ​നു​ദ​വി​ക്കാ​റി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും.

പാ​ട്ടു പാ​ട​ണ​മെ​ങ്കി​ൽ ചി​ല നി​ബ​ന്ധ​ന​ക​ൾ ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു റ​ഫി​ക്കും കി​ഷോ​റി​നും. "പ​തി​നൊ​ന്നാം മ​ണി​ക്കൂ​റി​ൽ’ ആ​ലാ​പ​ന​ത്തി​ൽ സ്വ​ന്തം പ​രീ​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ൾ കൊ​ണ്ടു​വ​രാ​ൻ മി​ടു​ക്ക​നാ​യി​രു​ന്നു കി​ഷോ​ർ കു​മാ​ർ. റെ​ക്കോ​ർ​ഡിം​ഗി​ന്‍റെ ത​ലേ ദി​വ​സം ഈ​ണം ഒ​രു സ്പൂ​ൾ-​ടേ​പ്പി​ലാ​ക്കി ത​ന്‍റെ വീ​ട്ടി​ലെ​ത്തി​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു കി​ഷോ​റി​ന്‍റെ ഒ​രു നി​ബ​ന്ധ​ന.

സ്വ​ന്ത​മാ​യു​ള്ള റി​ഹേ​ഴ്സ​ൽ ന​ട​ത്താ​നാ​ണ​ത്രേ ഇ​ത്. അ​തും ഒ​രു മു​ഴു​നീ​ള ക​ണ്ണാ​ടി​ക്കു​മു​ന്പി​ൽ! ആ​രാ​ധ​ന സൂ​പ്പ​ർ ഹി​റ്റാ​യ​തോ​ടെ ഇ​ങ്ങ​നെ ടേ​പ്പ് കൊ​ടു​ത്ത​യ​യ്ക്കാ​ൻ മ​ടി​ച്ചി​രു​ന്ന സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ർ​പോ​ലും കി​ഷോ​റി​ന്‍റെ എ​ല്ലാ നി​ബ​ന്ധ​ന​ക​ളും അം​ഗീ​ക​രി​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങി. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ പ​രീ​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ൾ കേ​ൾ​വി​ക്കാ​ർ​ക്ക് ഇ​ഷ്ട​വു​മാ​യി​രു​ന്നു.

അ​തേ​സ​മ​യം യാ​തൊ​രു പ​രീ​ക്ഷ​ണ​ത്തി​നും റ​ഫി ഒ​രു​ക്ക​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. അ​ദ്ദേ​ഹം ആ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന​ത് ഫൈ​ന​ൽ ട്യൂ​ണ്‍ ആ​യി​രു​ന്നു. റി​ഹേ​ഴ്സ​ൽ സ​മ​യ​ത്ത് സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ൻ ന​ൽ​കു​ന്ന​ത് എ​ന്താ​ണോ അ​ത് പെ​ർ​ഫെ​ക്ട് ആ​യി റെ​ക്കോ​ർ​ഡിം​ഗി​ൽ റ​ഫി ന​ൽ​കി​യി​രി​ക്കും.

നൗ​ഷാ​ദ്, ഒ.​പി. ന​യ്യാ​ർ, ശ​ങ്ക​ർ-​ജ​യ്കി​ഷ​ൻ, റോ​ഷ​ൻ തു​ട​ങ്ങി​യ സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​രെ​ല്ലാം ഈ​ണം നി​ശ്ച​യി​ച്ചു​റ​പ്പി​ച്ച ശേ​ഷ​മേ റ​ഫി​യെ സ​മീ​പി​ക്കാ​റു​ള്ളൂ. ഒ​ര​ർ​ഥ​ത്തി​ൽ റ​ഫി ഏ​റ്റ​വും ഒ​ടു​വി​ലേ ചി​ത്ര​ത്തി​ൽ വ​രാ​റു​ള്ളൂ എ​ന്നു​സാ​രം.

ട്യൂ​ണി​ൽ അ​വ​സാ​ന​നി​മി​ഷം വ​രു​ത്തു​ന്ന മാ​റ്റം റ​ഫി​യെ അ​സ്വ​സ്ഥ​നാ​ക്കു​മെ​ന്ന് ഇ​വ​ർ​ക്കെ​ല്ലാം അ​റി​യാ​മാ​യി​രു​ന്നു. അ​നി​ൽ ബി​ശ്വാ​സ്, സി. ​രാ​മ​ച​ന്ദ്ര, സ​ലി​ൽ ചൗ​ധ​രി, ആ​ർ.​ഡി. ബ​ർ​മ​ൻ തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​ർ മാ​ത്ര​മാ​ണ് റ​ഫി​ക്കു പാ​ട്ടു പ​റ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ത്ത​ശേ​ഷം ഈ​ണ​ത്തി​ൽ മാ​റ്റം വ​രു​ത്താ​ൻ ധൈ​ര്യം കാ​ണി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്- അ​തും ഏ​റ്റ​വും ന​ല്ല റി​സ​ൽ​റ്റി​നു​വേ​ണ്ടി മാ​ത്രം.

ഈ ​നാ​ലു​പേ​ർ​ക്കും ഈ​ണ​ങ്ങ​ൾ ഫൈ​ന​ൽ എ​ന്നു ബാ​ഡ്ജ് ചെ​യ്യു​ന്ന പ​തി​വി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. ഒ​രു സ്പാ​ർ​ക്ക് കി​ട്ടി​യാ​ൽ റെ​ക്കോ​ഡിം​ഗി​നി​ട​യി​ൽ​പ്പോ​ലും സ്റ്റോ​പ്പ് പ​റ​യു​ന്ന ശീ​ല​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു ഇ​വ​ർ​ക്ക്.

മ​ദ​ൻ മോ​ഹ​നും പ​ഞ്ച​മും

കി​ഷോ​റി​ന്‍റെ ആ​രാ​ധ​ന ഇം​പാ​ക്ടി​നു ശേ​ഷ​വും റ​ഫി​യി​ൽ മാ​ത്രം വി​ശ്വാ​സ​മു​റ​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്ന സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​രാ​ണ് ഉ​ഷ ഖ​ന്ന​യും മ​ദ​ൻ മോ​ഹ​നും. പാ​ട്ടു​പ​ഠി​പ്പി​ക്കു​ന്ന കാ​ര്യ​ത്തി​ൽ റ​ഫി​യു​മാ​യി ഒ​രി​ക്ക​ലും ഒ​രു പ്ര​ശ്ന​വും മ​ദ​ൻ മോ​ഹ​ന് ഉ​ണ്ടാ​യി​ട്ടി​ല്ല. അ​തേ​സ​മ​യം കി​ഷോ​ർ കു​മാ​റു​മാ​യി എ​ണ്ണ​മ​റ്റ ത​ർ​ക്ക​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​വു​ക​യും ചെ​യ്തു.

ഒ​രി​ക്ക​ൽ ഞാ​ൻ കി​ഷോ​റി​നെ എ​ന്‍റെ റെ​ക്കോ​ർ​ഡിം​ഗ് മു​റി​യി​ൽ​നി​ന്ന് ഓ​ടി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്- മ​ദ​ൻ മോ​ഹ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞ​താ​ണി​ത്! പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ ഈ​ണ​ങ്ങ​ൾ പാ​ടു​ന്പോ​ൾ കി​ഷോ​ർ പ്രാ​ങ്കു​ക​ൾ ഒ​ഴി​വാ​ക്കി "ന​ല്ല കു​ട്ടി'​യാ​യി​രു​ന്നു. റ​ഫി​യു​ടെ പെ​ർ​ഫെ​ക്ഷ​നി​സം മ​ദ​ൻ മോ​ഹ​നു​മാ​യി ഇ​ഴ​ചേ​ർ​ന്നു പോ​കു​ക​യും ചെ​യ്തു.

എ​ന്നാ​ൽ ആ​ർ.​ഡി. ബ​ർ​മ​നും റ​ഫി​ക്കു​മി​ട​യി​ൽ ചി​ല്ല​റ ഈ​ഗോ പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ൾ ഉ​ണ്ടാ​യി​ട്ടു​ണ്ട്. ബ​ർ​മ​ന്‍റേ​ത് ക​ലാ​കാ​ര​ന്മാ​ർ​ക്ക് പൊ​തു​വേ ഉ​ണ്ടാ​കാ​വു​ന്ന ഈ​ഗോ ആ​യി​രു​ന്നു. റ​ഫി ന​ന്പ​ർ വ​ണ്‍ ആ​യി​രു​ന്നെ​ന്നു സ​മ്മ​തി​ക്കു​ന്പോ​ഴും തീ​സ്‌​രീ മ​ൻ​സി​ൽ എ​ന്ന ചി​ത്ര​ത്തി​ലെ ആ​ജാ ആ​ജാ എ​ന്ന പ്ര​ശ​സ്ത​മാ​യ പാ​ട്ട് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ പ​ഠി​പ്പി​ക്കാ​ൻ താ​ൻ ക​ഷ്ട​പ്പെ​ട്ടു​വെ​ന്ന് ഒ​രി​ക്ക​ൽ പ​ഞ്ചം വെ​ളി​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്നു. കി​ഷോ​ർ കു​മാ​റി​നാ​ണെ​ങ്കി​ൽ ഈ​ണം ഒ​രി​ക്ക​ൽ പ​റ​ഞ്ഞു​കൊ​ടു​ത്താ​ൽ മ​തി​യെ​ന്നാ​ണ് ബ​ർ​മ​ന്‍റെ ന്യാ​യം.

റ​ഫി പ​ക്ഷേ ഇ​തൊ​ന്നും കാ​ര്യ​മാ​യി എ​ടു​ത്തി​രു​ന്നി​ല്ല. എ​ല്ലാം ചെ​റു​പു​ഞ്ചി​രി​യോ​ടെ സ്വീ​ക​രി​ച്ചു. ല​താ മ​ങ്കേ​ഷ്ക​റു​മാ​യി ഒ​രി​ക്ക​ൽ അ​ഭി​പ്രാ​യ​വ്യ​ത്യാ​സം ഉ​ണ്ടാ​യ​പ്പോ​ഴും, ഓ ​ദു​നി​യാ കേ ​ര​ഖ്‌​വാ​ലേ എ​ന്ന പാ​ട്ടി​ലും മാ​ത്ര​മാ​ണ് റ​ഫി ത​ന്‍റെ ശ​ബ്ദം ഉ​യ​ർ​ത്തി​യി​ട്ടു​ള്ളൂ എ​ന്നാ​ണ് ത​മാ​ശ​യാ​യി പ​റ​യാ​റു​ള്ള​ത്.

സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​രു​ടെ ഗാ​യ​ക​നാ​യ റ​ഫി​യി​ൽ​നി​ന്ന് ഏ​റ്റ​വും മി​ക​ച്ച​തു പു​റ​ത്തെ​ടു​ക്കാ​ൻ എ​ല്ലാ​വ​ർ​ക്കും ക​ഴി​ഞ്ഞു. സ്റ്റു​ഡി​യോ​യി​ലെ ക്യു​ബി​ക്കി​ളി​ലേ​ക്ക് ഓ​ടി​ക്കി​ത​ച്ചെ​ത്തി, എ​സി​യു​ടെ സ്വി​ച്ച് സ്വ​യം ഓ​ണ്‍​ചെ​യ്ത് വി​യ​ർ​പ്പാ​റ്റി റ​ഫി പാ​ട്ടി​ന്‍റെ കു​ളി​ർ​ക്കാ​ല​മു​ണ്ടാ​ക്കി.

എ​സി വ്യാ​പ​ക​മാ​കു​ന്ന​തി​നു മു​ന്പ് മി​ക്ക​പ്പോ​ഴും രാ​ത്രി ഒ​ന്പ​തി​നു ശേ​ഷം മാ​ത്ര​മേ റ​ഫി റെ​ക്കോ​ർ​ഡിം​ഗി​ന് എ​ത്താ​റു​ള്ളൂ​വെ​ന്ന് ആ​ഷാ ഭോ​സ്ലേ ഓ​ർ​മി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്. അ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും അ​ന്ന​ത്തെ ബോം​ബെ​യി​ലെ കൊ​ടും​ചൂ​ട് അ​ല്പ​മൊ​ന്നു ശ​മി​ച്ചി​രി​ക്കു​മ​ല്ലോ. എ​പ്പോ​ഴാ​യാ​ലും റ​ഫി പാ​ട്ട് പൂ​ർ​ണ​മാ​യി പ​ഠി​ച്ചി​ട്ടാ​വും എ​ത്തു​ക.

കി​ഷോ​റി​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് റ​ഫി​യും തി​രി​ച്ചും

റ​ഫി ഒ​രി​ക്ക​ൽ പ​റ​ഞ്ഞ​ത്: സൂ​പ്പ​ർ സ്റ്റാ​റാ​യി രാ​ജേ​ഷ് ഖ​ന്ന ഉ​യ​ർ​ന്നു​വ​ന്ന​ത് രം​ഗം അ​പ്പാ​ടെ മാ​റ്റി. കി​ഷോ​റി​ന്‍റെ ശ​ബ്ദ​മാ​യി രാ​ജേ​ഷി​ന്. മ​റ്റു ന​ട​ന്മാ​ർ രാ​ജേ​ഷി​നെ അ​നു​ക​രി​ക്കാ​ൻ ശ്ര​മി​ച്ച​തോ​ടെ കി​ഷോ​റി​ന്‍റെ ശ​ബ്ദം രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്‍റെ മു​ക്കി​ലും മൂ​ല​യി​ലും പ്ര​തി​ധ്വ​നി​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങി.

പാ​ട്ടി​ന്‍റെ രം​ഗ​ത്ത് ഇ​രു​വ​രും പ​ര​സ്പ​രം മ​ത്സ​രി​ച്ചി​രു​ന്ന കാ​ല​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും പ​ര​സ്പ​രം അ​ടു​ത്ത സൗ​ഹൃ​ദം കാ​ത്തു​സൂ​ക്ഷി​ച്ചു. അ​വ​ർ​ക്കി​ട​യി​ൽ ഒ​രി​ക്ക​ലും ഒ​രു വി​രോ​ധ​വു​മു​ണ്ടാ​യി​ട്ടി​ല്ലെ​ന്ന് ഇ​രു​വ​രു​ടെ​യും മ​ക്ക​ൾ പി​ന്നീ​ട് ഓ​ർ​മി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്.

കി​ഷോ​ർ പ​റ​ഞ്ഞ​ത്: ഞ​ങ്ങ​ൾ ബ​ദ്ധ​വൈ​രി​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു എ​ന്ന പ്ര​ചാ​ര​ണം ഒ​ട്ടും അ​ടി​സ്ഥാ​ന​മി​ല്ലാ​ത്ത​താ​ണ്. എ​നി​ക്ക് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തോ​ടു വ​ലി​യ ബ​ഹു​മാ​ന​മാ​ണ്. അ​പൂ​ർ​വ​മാ​യ ക​ഴി​വു​ള്ള ഗാ​യ​ക​നാ​ണ് അ​ദ്ദേ​ഹം.

റ​ഫി​യു​ടെ ഭൗ​തി​ക ശ​രീ​ര​ത്തി​നു കാ​ൽ​ക്കീ​ഴി​ൽ മ​ണി​ക്കൂ​റു​ക​ളോ​ളം ക​ണ്ണീ​ര​ണി​ഞ്ഞ് ഇ​രു​ന്ന കി​ഷോ​ർ കു​മാ​റി​ന്‍റെ ദൃ​ശ്യം ഒ​രു വി​ഷാ​ദ​ഗാ​ന​മാ​യി ഇ​ന്നും കേ​ൾ​ക്കാം.

ഹ​രി​പ്ര​സാ​ദ്‌