താ​പ്തി ന​ദി​യു​ടെ തീ​ര​ത്ത് മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശി​ലു​ള്ള പു​രാ​ത​ന ന​ഗ​ര​മാ​ണ് ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​ര്‍. ഖ​ന്ദേ​ഷ് പ്ര​ദേ​ശം ഭ​രി​ച്ചി​രു​ന്ന ഫ​റൂ​ഖി രാ​ജ​വം​ശ​ത്തി​ലെ സു​ല്‍​ത്താ​നാ​യി​രു​ന്ന മാ​ലി​ക് ന​സീ​ര്‍ ഖാ​ന്‍ 1388ല്‍ ​പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​താ​ണ് ഈ ​ന​ഗ​രം. സൂ​ഫി സ​ന്യാ​സി​യാ​യി​രു​ന്ന ഷെ​യ്ഖ് ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍ ഉ​ദ് ദി​നി​നോ​ടു​ള്ള ബ​ഹു​മാ​നാ​ര്‍​ഥം ന​ഗ​ര​ത്തി​ന് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ പേ​രു ന​ല്‍​കി. ഫ​റൂ​ഖി രാ​ജ​വം​ശ​ത്തി​ന്‍റെ കീ​ഴി​ല്‍ അ​ഭി​വൃ​ദ്ധി​പ്രാ​പി​ച്ച ന​ഗ​രം പി​ന്നീ​ട് മു​ഗ​ള​ന്മാ​രു​ടെ അ​ധീ​ന​ത​യി​ലാ​വു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

1536ല്‍ ​മു​ഗ​ള്‍ ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി​യാ​യി​രു​ന്ന ഹു​മ​യൂ​ണ്‍ ഗു​ജ​റാ​ത്ത് കീ​ഴ​ട​ക്കി​യ​ശേ​ഷം ഇ​വി​ടം സ​ന്ദ​ര്‍​ശി​ച്ച​തോ​ടെ​യാ​ണ് ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​രി​ന്‍റെ മു​ഗ​ള്‍​ബ​ന്ധം ആ​രം​ഭി​ക്കു​ന്ന​ത്. 1576-1596 കാ​ല​യ​ള​വി​ലെ ഖ​ന്ദേ​ഷ് സു​ല്‍​ത്താ​നാ​യി​രു​ന്ന രാ​ജാ അ​ലി ഖാ​ന്‍ മു​ഗ​ള്‍ ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി അ​ക്ബ​റി​ന്‍റെ അ​ധീ​ശ​ത്വം അം​ഗീ​ക​രി​ക്കു​ക​യും അ​ക്ബ​റി​ന്‍റെ സാ​മ​ന്ത​നാ​യി ഇ​വി​ടം തു​ട​ര്‍​ന്നു ഭ​രി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു.

എ​ന്നാ​ല്‍ രാ​ജാ അ​ലി​ഖാ​നു ശേ​ഷം വ​ന്ന മ​ക​ന്‍ ബ​ഹാ​ദൂ​ര്‍ ഖാ​ന്‍ അ​ക്ബ​റി​ന്‍റെ​യും മ​ക​ന്‍ ദാ​നി​യാ​ലി​ന്‍റെ​യും മേ​ല്‍​ക്കോ​യ്മ അം​ഗീ​ക​രി​ക്കാ​ന്‍ ഒ​രു​ക്ക​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. ഇ​ത് അ​ക്ബ​റെ പ്ര​കോ​പി​പ്പി​ച്ചു. തു​ട​ര്‍​ന്ന് 1599ല്‍ ​ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​രി​ലേ​ക്ക് മാ​ര്‍​ച്ച് ചെ​യ്ത അ​ക്ബ​ര്‍ 1600 ഏ​പ്രി​ല്‍ എ​ട്ടി​ന് ന​ഗ​രം പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

ഡെ​ക്കാ​ന്‍ മേ​ഖ​ല​യി​ല്‍ മു​ഗ​ള്‍ സ്വാ​ധീ​ന​ത്തി​നു തു​ട​ക്കം കു​റി​ക്കു​ന്ന​തി​നും ഇ​ത് കാ​ര​ണ​മാ​യി. പി​ന്നീ​ട് ഡെ​ക്കാ​നി​ലെ മു​ഗ​ള​ന്മാ​രു​ടെ പ്ര​ധാ​ന താ​വ​ള​വും ഇ​തു ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു.

അ​ക്ബ​ര്‍ ത​ന്‍റെ മ​ക​നാ​യ ജ​ഹാം​ഗീ​റി​നെ ഡെ​ക്കാ​നി​ലെ ഗ​വ​ര്‍​ണ​റാ​യി നി​യ​മി​ച്ചു. പി​ന്നീ​ട് ജ​ഹാം​ഗീ​റി​ന​ന്‍റെ മ​ക​നാ​യ പ​ര്‍​വേ​സ് ഇ​വി​ടെ ഗ​വ​ര്‍​ണ​റാ​യി. 1617ല്‍ ​ജ​ഹാം​ഗീ​റി​ന്‍റെ മ​റ്റൊ​രു മ​ക​നാ​യ ഖു​റം ഇ​വി​ടു​ത്തെ ഗ​വ​ര്‍​ണ​റാ​യി അ​വ​രോ​ധി​ത​നാ​യ​തോ​ടെ മ​റ്റൊ​രു ച​രി​ത്രം പി​റ​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

ചെ​റു​പ്രാ​യ​ത്തി​ല്‍ ത​ന്നെ നി​ര​വ​ധി യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ളി​ല്‍ മു​ഗ​ള്‍​സൈ​ന്യ​ത്തെ വി​ജ​യ​ത്തി​ലേ​ക്കു ന​യി​ച്ച ഖു​റ​ത്തി​ന്‍റെ മി​ക​വി​ല്‍ സം​പ്രീ​ത​നാ​യ ജ​ഹാം​ഗീ​ര്‍ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് "ഷാ’ ​എ​ന്ന പ​ദ​വി ക​ല്‍​പ്പി​ച്ചു​ന​ല്‍​കി. തു​ട​ര്‍​ന്ന് അ​ദ്ദേ​ഹം ഷാ​ജ​ഹാ​ന്‍ എ​ന്ന പേ​രി​ല്‍ പ്ര​സി​ദ്ധ​നാ​വു​ക​യും ജ​ഹാം​ഗീ​റി​ന്‍റെ കാ​ല​ശേ​ഷം മു​ഗ​ള്‍ ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി​യാ​യി മാ​റു​ക​യും ചെ​യ്ത​ത് ച​രി​ത്രം.

ഷാ​ജ​ഹാ​നെ സം​ബ​ന്ധി​ച്ച് ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​ര്‍ പി​ന്നീ​ട് മ​റ​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത ന​ഗ​ര​മാ​യി മാ​റി. 1631 ജൂ​ണ്‍ ഏ​ഴി​ന് ഷാ​ജ​ഹാ​ന് ത​ന്‍റെ പ്രി​യ​പ​ത്നി​യാ​യ മും​താ​സ് മ​ഹ​ലി​നെ ന​ഷ്ട​മാ​യ​ത് ഇ​വി​ടെ​വ​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു. ന​ഗ​ര​ത്തി​ലു​ള്ള ഒ​രു ഉ​ദ്യാ​ന​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു മും​താ​സി​ന്‍റെ മൃ​ത​ശ​രീ​രം ആ​ദ്യം സം​സ്ക​രി​ച്ച​ത്.

പി​ന്നീ​ട​ത് ആ​ഗ്ര​യി​ലേ​ക്ക് മാ​റ്റു​ക​യും വി​ഖ്യാ​ത​മാ​യ താ​ജ് മ​ഹ​ലി​ന്‍റെ സൃ​ഷ്ടി​യി​ലേ​ക്ക് അ​ത് ന​യി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യു​മാ​യി​രു​ന്നു.18-ാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടാ​യ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും മു​ഗ​ള​ന്മാ​രു​ടെ ശ​ക്തി ക്ഷ​യി​ക്കു​ക​യും മ​റാ​ത്ത​ക​ള്‍ പ്ര​ദേ​ശ​ത്ത് ആ​ധി​പ​ത്യം സ്ഥാ​പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു.

പേ​ഷ്വ​ക​ള്‍, ഹോ​ള്‍​ക്ക​ര്‍​മാ​ര്‍, സി​ന്ധ്യ​ക​ള്‍, പ​വാ​ര്‍​മാ​ര്‍ ഉ​ള്‍​പ്പെ​ടെ​യു​ള്ള നി​ര​വ​ധി മ​റാ​ത്ത രാ​ജ​വം​ശ​ങ്ങ​ള്‍ പി​ന്നീ​ട് ഇ​വി​ടം ഭ​രി​ച്ചു. 19-ാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടാ​യ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​ര്‍ ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​രു​ടെ നി​യ​ന്ത്ര​ണ​ത്തി​ലാ​യി. പി​ന്നീ​ട് സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​ര​ത്തി​ല്‍ ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​ര്‍ നി​ര്‍​ണാ​യ​ക പ​ങ്കാ​ണ് വ​ഹി​ച്ച​ത്.

1857ല്‍ ​പൊ​ട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ട്ട ഒ​ന്നാം സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​ര​ത്തി​ല്‍ താ​ന്തി​യാ​തോ​പ്പി ഇ​വി​ടെ​യു​ള്ള ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് ഔ​ട്ട്പോ​സ്റ്റു​ക​ള്‍ ആ​ക്ര​മി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട് സ​മ​രാ​ഗ്നി ആ​ളി​ക്ക​ത്തി​ച്ചു. പി​ന്നീ​ട് ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ കാ​ല​ഘ​ട്ട​ത്തി​ല്‍ നി​സ​ഹ​ക​ര​ണ പ്ര​സ്ഥാ​നം, നി​യ​മ ലം​ഘ​ന സ​മ​രം, ക്വി​റ്റ് ഇ​ന്ത്യ മൂ​വ്മെ​ന്‍റ് തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​യ്ക്കും ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​ര്‍ സാ​ക്ഷി​യാ​യി.

സ്വ​ത​ന്ത്ര്യാ​ന​ന്ത​രം ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​ര്‍ മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശ് സം​സ്ഥാ​ന​ത്തി​ന്‍റെ ഒ​രു ഭാ​ഗ​മാ​യി മാ​റു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഇ​ന്ന് മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശി​ലെ ത​ന്നെ ഏ​റ്റ​വും പ്ര​ധാ​ന​പ്പെ​ട്ട ഒ​രു കേ​ന്ദ്ര​മാ​ണി​ത്. പ​വ​ര്‍ ലൂ​മു​ക​ളി​ല്‍ അ​ധി​ഷ്ഠി​ത​മാ​യ വ​സ്ത്ര​വ്യ​വ​സാ​യ​വും സാം​സ്കാ​രി​ക സ​മ്പ​ന്ന​ത​യും ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​രി​നെ വേ​റി​ട്ടു​നി​ര്‍​ത്തു​ന്നു.

വാ​സ്തു വൈ​ദ​ഗ്ധ്യ​ത്തി​ലും ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ എ​ണ്ണ​പ്പെ​ട്ട ന​ഗ​ര​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നാ​ണ് ബു​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​ര്‍. മ​നോ​ഹ​ങ്ങ​ളാ​യ കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളും ഉ​ദ്യാ​ന​ങ്ങ​ളും പ്ര​തി​രോ​ധ സം​വി​ധാ​ന​ങ്ങ​ളും സ​മ്മേ​ളി​ക്കു​ന്ന ഷാ​ഹി ക്വി​ല ഫ​റൂ​ഖി​മു​ഗ​ള്‍ വാ​സ്തു​വി​ദ്യ​ക​ളു​ടെ പ്രാ​വീ​ണ്യം പ്ര​തി​ഫ​ലി​പ്പി​ക്കു​ന്ന നി​ര്‍​മി​തി​യാ​ണ്.

മു​ഗ​ള്‍ വാ​സ്തു ശൈ​ലി​യി​ല്‍ പ​ണി​ത ജാ​മി മ​സ്ജി​ദ്, മാ​നു​ക​ളു​ടെ സ​ങ്കേ​ത​മാ​യ അ​ഹു​ഖാ​ന, മും​താ​സ് മ​ഹ​ലി​ന്‍റെ ആ​ദ്യ​ത്തെ ശ​വ​കു​ടീ​രം, ഭൂ​ഗ​ര്‍​ഭ ജ​ല​സം​വി​ധാ​ന​മാ​യ കു​ണ്ഡി ഭ​ണ്ടാ​ര എ​ന്നി​വ​യെ​ല്ലാം ആ​ളു​ക​ളെ ബ​ര്‍​ഹാ​ന്‍​പു​രി​ലേ​ക്ക് ആ​ക​ര്‍​ഷി​ക്കു​ന്നു.