1638ൽ ​ഷാ​ജ​ഹാ​ൻ മു​ഗ​ൾ ത​ല​സ്ഥാ​നം ആ​ഗ്ര​യി​ൽ​നി​ന്ന് ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലേ​ക്ക് മാ​റ്റി​യ​തോ​ടെ​യാ​ണ് യ​മു​നാ​തീ​ര​ത്ത് പ്ര​താ​പം വി​ളി​ച്ച​റി​യി​ക്കു​ന്ന ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യു​ടെ നി​ർ​മാ​ണം തു​ട​ങ്ങി​യ​ത്. താ​ജ് മ​ഹ​ൽ ശി​ൽ​പി​യാ​യ ഉ​സ്താ​ദ് അ​ഹ​മ്മ​ദ് ല​ഹോ​റി​ത​ന്നെ​യാ​ണ് ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യും രൂ​പ​ക​ല്പ​ന ചെ​യ്ത​ത്.

1947ലെ ​സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ പു​ല​രി​യി​ൽ ദേ​ശീ​യ പ​താ​ക ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലെ ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യ്ക്കു മു​ക​ളി​ൽ ഉ​യ​ർ​ത്താ​ൻ കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ൾ പ​ല​താ​യി​രു​ന്നു. ഒ​ന്ന് ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് ആ​ധി​പ​ത്യ​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന് സ്വ​ത​ന്ത്ര​മാ​യ ഭാ​ര​ത​ത്തി​ന്‍റെ ത്രി​വ​ർ​ണ​പ​താ​ക നൂ​റ​ടി​യോ​ളം ഉ​യ​ര​ത്തി​ൽ പാ​റു​ന്പോ​ൾ അ​ത് ത​ല​സ്ഥാ​ന​ന​ഗ​രി​യി​ൽ ത​ന്പ​ടി​ച്ചി​രു​ന്ന അ​നേ​കാ​യി​ര​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് അ​ഭി​മാ​ന കാ​ഴ്ച​യാ​യി ആ​സ്വ​ദി​ക്കാം. മാ​ത്ര​മ​ല്ല 1857ലെ ​ഒ​ന്നാം സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​ര മു​ന്നേ​റ്റ​ത്തി​ൽ നി​ര​വ​ധി​യാ​യ സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഇ​ട​വു​മാ​യി​രു​ന്നു ചെ​ങ്കോ​ട്ട.

മു​ഗ​ൾ ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി ഷാ​ജ​ഹാ​ന്‍റെ വി​സ്മ​യ നി​ർ​മി​തി​ക​ളി​ലൊ​ന്നാ​യ ചു​വ​പ്പു​കോ​ട്ട മു​ഗ​ൾ ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി​യാ​യി​രു​ന്ന ബ​ഹ​ദൂ​ർ ഷാ ​സ​ഫ​റി​ൽ​നി​ന്ന് ബ്രി​ട്ടീ​ഷ്കാ​ർ അ​ധീ​ന​ത​യി​ലാ​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ത​ള​രാ​ത്ത സ​ഹ​ന​സ​മ​ര​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് അ​ധീ​ന​ത​യി​ൽ​നി​ന്നു ച​രി​ത്ര​സ്മാ​ര​കം തി​രി​കെ കി​ട്ടി​യ​തി​ന്‍റെ സൂ​ച​ക​വു​മാ​യി​രു​ന്നു ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യ്ക്കു മു​ക​ളി​ലെ കൊ​ടി​യേ​റ്റം.

ഏ​ഴ​ര പ​തി​റ്റാ​ണ്ടാ​യി ഓ​രോ സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ദി​ന​ത്തി​ലും ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യി​ലെ ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റി​നു മു​ക​ളി​ൽ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ദേ​ശീ​യ​പ​താ​ക ഉ​യ​ർ​ത്തി രാ​ജ്യ​ത്തെ അ​ഭി​സം​ബോ​ധ​ന ചെ​യ്യു​ന്പോ​ൾ അ​തു ദേ​ശ​ത്തി​നും ജ​ന​ത​യ്ക്കും വൈ​കാ​രി​ക​മാ​യ അ​നു​ഭ​വ​മാ​ണ് പ​ക​രു​ന്ന​ത്.

യ​മു​നാ​തീ​ര​ത്ത് ര​ണ്ട​ര കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ ചു​റ്റ​ള​വി​ൽ ചു​വ​ന്ന മ​ണ​ൽ​ക്ക​ല്ല് പൊ​തി​ഞ്ഞ ഈ ​കൂ​റ്റ​ൻ കോ​ട്ട​യ്ക്കു​ള്ളി​ലാ​യി​രു​ന്നു പ​തി​നേ​ഴാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​മു​ത​ൽ മു​ഗ​ൾ പ്ര​താ​പി​ക​ളു​ടെ​യും ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി​ക​ളു​ടെ വാ​സം. ഒ​പ്പം ഭ​ര​ണ​കേ​ന്ദ്ര​വും. 1638 മേ​യ് മൂ​ന്നി​ന് ഷാ​ജ​ഹാ​ൻ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി തു​ട​ങ്ങി​യ നി​ർ​മാ​ണം 1648 ഏ​പ്രി​ൽ ആ​റി​ന് പൂ​ർ​ത്തി​യാ​യി.

ലാ​ൽ ക്വി​ല എ​ന്നും അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന ചെ​ങ്കോ​ട്ട കെ​ട്ടി​പ്പൊ​ക്കാ​ൻ രാ​ജ​സ്ഥാ​നി​ൽ​നി​ന്നു​ള്ള ചു​വ​പ്പ് ആ​ഗ്നേ​യ​ശി​ല​ക​ൾ അ​ഥ​വാ മ​ണ​ൽ​ക്ക​ല്ലു​ക​ളാ​ണ് ഉ​പ​യോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​ത്. എ​ട്ടു വ​ർ​ഷ​ത്തോ​ളം വി​വി​ധ​യി​ട​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്നു​ള്ള അ​നേ​കാ​യി​രം വി​ദ​ഗ്ധ​തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളെ യ​മു​നാ​തീ​ര​ത്ത് പാ​ർ​പ്പി​ച്ച് രാ​പ​ക​ൽ ന​ട​ത്തി​യ അ​ധ്വാ​ന​ഫ​ലം.

75 മീ​റ്റ​ർ ഉ​യ​ര​മു​ള്ള കോ​ട്ട​യ്ക്കു​ള്ളി​ൽ 225 ഏ​ക്ക​റു​ക​ളി​ലാ​ണ് ഇ​സ്ലാ​മി​ക്, പേ​ർ​ഷ്യ​ൻ, ഇ​ന്ത്യ​ൻ നി​ർ​മാ​ണ രീ​തി​ക​ളു​ടെ സ​മ​ന്വ​യം. 1638ൽ ​ഷാ​ജ​ഹാ​ൻ മു​ഗ​ൾ ത​ല​സ്ഥാ​നം ആ​ഗ്ര​യി​ൽ​നി​ന്ന് ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലേ​ക്ക് മാ​റ്റി​യ​തോ​ടെ​യാ​ണ് യ​മു​നാ​തീ​ര​ത്ത് പ്ര​താ​പം വി​ളി​ച്ച​റി​യി​ക്കു​ന്ന ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യു​ടെ നി​ർ​മാ​ണം തു​ട​ങ്ങി​യ​ത്. താ​ജ് മ​ഹ​ൽ ശി​ൽ​പി​യാ​യ ഉ​സ്താ​ദ് അ​ഹ​മ്മ​ദ് ല​ഹോ​റി​ത​ന്നെ​യാ​ണ് ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യും ഡി​സൈ​ൻ ചെ​യ്ത​ത്. ഷാ​ജ​ഹാ​ൻ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി​യു​ടെ പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട നി​റ​ങ്ങ​ളാ​യി​രു​ന്നു ചു​വ​പ്പും വെ​ള്ള​യും.

വ​ൻ​കോ​ട്ട​യ്ക്കു​ള്ളി​ൽ തൂ​വെ​ള്ള മാ​ർ​ബി​ൾ പൊ​തി​ഞ്ഞ കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളും ചി​ത്ര ആ​ലേ​ഖ​ന​ങ്ങ​ളു​ള്ള മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളും മോ​സ്കു​ക​ളും പൂ​ന്തോ​ട്ട​ങ്ങ​ളും ക​മാ​ന​ങ്ങ​ളും മാ​ത്ര​മ​ല്ല സ്വ​ർ​ണ​വും ര​ത്ന​വും പ​വി​ഴ​വും വ​ജ്ര​വും പ​തി​ച്ച സിം​ഹാ​സ​ന​ങ്ങ​ൾ ഉ​ൾ​പ്പെ​ടെ ഒ​ട്ടേ​റെ പ്രൗ​ഢി​ക​ൾ. കോ​ഹി​നൂ​ർ ര​ത്ന​വും മ​യൂ​ര സിം​ഹാ​സ​ന​വും വ​രെ മു​ഗ​ൾ​പെ​രു​മ​യു​ടെ അ​ട​യാ​ള​മാ​യി ഇ​വി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യു​ടെ ചെ​റു​തും വ​ലു​തു​മാ​യ ക​വാ​ട​ങ്ങ​ളി​ൽ പ​ല​തും നാ​മാ​വ​ശേ​ഷ​മാ​യി. ഇ​തി​ൽ മോ​റി, ലാ​ഹോ​റി, അ​ജ്മീ​രി, തു​ർ​ക്ക്മാ​ൻ, കാ​ഷ്മീ​രി, ഡ​ൽ​ഹി ഗേ​റ്റു​ക​ൾ​ക്കാ​ണ് ച​രി​ത്ര​പ്രാ​ധാ​ന്യം. മു​ഗ​ൾ വാ​ഴ്ച​യു​ടെ അ​ന്ത്യ​ത്തി​ൽ ഡ​ൽ​ഹി​ക്കൊ​പ്പം ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യും പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്ത ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​ർ ഇ​തി​നു​ള്ളി​ലെ വി​ല​പി​ടി​ച്ച വ​സ്തു​ക്ക​ളി​ൽ പ​ല​തും നീ​ക്കം ചെ​യ്യു​ക​യോ വി​റ്റ​ഴി​ക്കു​ക​യോ ചെ​യ്തു.

മു​ഗ​ൾ ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി​യാ​യി​രു​ന്ന ബ​ഹ​ദൂ​ർ ഷാ ​സ​ഫ​റി​ൽ​നി​ന്ന് ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​ർ കോ​ട്ട​യും മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളും ശേ​ഷി​പ്പു​ക​ളും അ​ധീ​ന​ത​യി​ലാ​ക്കും​വ​രെ ഇ​ത് മു​ഗ​ൾ വം​ശ​ത്തി​ന്‍റെ ത​ല​സ്ഥാ​ന​മാ​യി നി​ല​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. യു​നെ​സ്കോ ലോ​ക​പൈ​തൃ​ക​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ പ​ട്ടി​ക​യി​ൽ ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യു​മു​ണ്ട്.

ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റ്

ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യു​ടെ പ്ര​വേ​ശ​ന​ക​വാ​ട​മാ​ണ് പ​ടി​ഞ്ഞാ​റു​വ​ശ​ത്തു​ള്ള ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റ്. മു​ഗ​ൾ​സാ​മ്രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്‍റെ അ​ധീ​ന​ത​യി​ലാ​യി​രു​ന്ന പാ​ക്കി​സ്ഥാ​നി​ലെ ലാ​ഹോ​റി​ന് അ​ഭി​മു​ഖ​മാ​യ​തി​നാ​ലാ​ണ് ഇ​ങ്ങ​നെ പേ​രു​വ​ന്ന​ത്. ക​ടും​ചു​വ​പ്പു മ​ണ​ൽ​പാ​ളി​ക​ളി​ൽ നി​ർ​മി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റി​ന്‍റെ ഇ​രു​വ​ശ​വും ഭാ​ഗി​ക അ​ഷ്ട​ഭു​ജാ​കൃ​തി​യി​ലു​ള്ള ഗോ​പു​ര​ങ്ങ​ളു​ണ്ട്. ര​ണ്ടി​നു​മി​ട​യി​ലാ​യി മു​ക​ളി​ൽ വെ​ണ്ണ​ക്ക​ൽ താ​ഴി​ക​ക്കു​ട​ങ്ങ​ളോ​ടു കൂ​ടി​യ ഏ​ഴ് ഛത്രി​ക​ളു​മു​ണ്ട്.

കോ​ട്ട​യു​ടെ പു​റ​ത്തേ​ക്കു ത​ള്ളി​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന എ​ടു​പ്പി​നു​ള്ളി​ലാ​ണ് ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റ് സ്ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്ന​തെ​ങ്കി​ലും മു​ക​ൾ​ഭാ​ഗ​ത്തെ താ​ഴി​ക​ക്കു​ട​ങ്ങ​ളും ഇ​രു​വ​ശ​ത്തു​മു​ള്ള ഗോ​പു​ര​ങ്ങ​ളും ദൂ​ര​ക്കാ​ഴ്ച​യി​ൽ ത​ന്നെ മ​ഹാ​നി​ർ​മി​തി​യു​ടെ മാ​റ്റു​കൂ​ട്ടു​ന്നു. ഗേ​റ്റി​നു പു​റ​ത്തേ​ക്ക് ത​ള്ളി​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന എ​ടു​പ്പ് ഷാ​ജ​ഹാ​ന്‍റെ പു​ത്ര​ൻ ഒൗ​റം​ഗ​സീ​ബാ​ണ് നി​ർ​മി​ച്ച​ത്.

ഒ​ന്നാം സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​സ​മ​രം പൊ​ട്ടി​പ്പു​റ​പ്പോ​ൾ 1857 മേ​യ് 11ന് ​ദേ​ശാ​ഭി​മാ​നി​ക​ൾ ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് ക​ള​ക്ട​റെ​യും ന്യാ​യാ​ധി​പ​നെ​യും ക​മ്മീ​ഷ​ണ​റെ​യും ഉ​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​പ്ര​മു​ഖ​രെ​യും കൊ​ല​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​തി​നൊ​ക്കെ ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റ് സാ​ക്ഷ്യം വ​ഹി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്.

ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റി​നു മു​ക​ളി​ലെ ത​ട്ടി​ൽ​നി​ന്നാ​ണ് ഇ​ന്ത്യ​ൻ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ദി​ന​ത്തി​ൽ പ്ര​സം​ഗം ന​ട​ത്തു​ന്ന​ത്. ജ​വ​ഹ​ർ​ലാ​ൽ നെ​ഹ്റു​വാ​ണ് ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യി​ൽ ഏ​റ്റ​വു​മ​ധി​കം ത​വ​ണ പ​താ​ക ഉ​യ​ർ​ത്തി​യ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി -17 ത​വ​ണ. ഇ​ന്ദി​രാ​ഗാ​ന്ധി പ​തി​നാ​റു ത​വ​ണ​യും മ​ൻ​മോ​ഹ​ൻ സിം​ഗ് പ​ത്തു ത​വ​ണ​യും അ​ഭി​മാ​ന പ​താ​ക ഉ​യ​ർ​ത്തി. ഇ​വി​ടെ പ​താ​ക ഉ​യ​ർ​ത്താ​ൻ അ​വ​സ​രം ല​ഭി​ക്കാ​ത്ത ഏ​ക പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ച​ന്ദ്ര​ശേ​ഖ​റാ​ണ്.

ഷാ​ജ​ഹാ​ൻ മാ​ത്ര​മ​ല്ല പി​ൻ​ഗാ​മി​ക​ളാ​യ ഒൗ​റം​ഗ​സീ​ബും ജ​ഹ​ന്ദ​ർ​ഷാ​യും മു​ഹ​മ്മ​ദ് ഷാ​യും ബ​ഹ​ദൂ​ർ ഷാ ​ര​ണ്ടാ​മ​ൻ​വ​രെ​യും രാ​ജ്യ​ഭ​ര​ണം ന​ട​ത്തി​യ ഇ​വി​ടം മു​ഗ​ൾ വാ​ഴ്ച​യ്ക്കും അ​വ​രു​ടെ വീ​ഴ്ച​യ്ക്കും സാ​ക്ഷ്യം വ​ഹി​ച്ചു. നാ​ലു നൂ​റ്റാ​ണ്ട് പ​ഴ​ക്ക​മു​ള്ള ച​രി​ത്ര​സ്മാ​ര​ക​ത്തി​ന് ഇ​ക്കാ​ല​ത്തും കാ​ര്യ​മാ​യ കേ​ടു​പാ​ടു​ക​ളി​ല്ല. മാ​ത്ര​വു​മ​ല്ല, ഷാ​ജ​ഹാ​നെ​യും ഒൗ​റം​ഗ​സീ​ബി​നെ​യും ആ​ഴ​ത്തി​ൽ പ​ഠി​ക്കു​ന്പോ​ൾ ഈ ​സ്മാ​ര​കം ഏ​റെ ച​രി​ത്രം പ​റ​ഞ്ഞു​ത​രി​ക​യും ചെ​യ്യും.

1739ൽ ​പേ​ർ​ഷ്യ​ൻ ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി നാ​ദി​ർ ഷാ​യു​ടെ ആ​ക്ര​മ​ണ​ത്തി​ൽ ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യ്ക്ക് സാ​ര​മാ​യി കേ​ടു​പാ​ടു സം​ഭ​വി​ച്ചി​രു​ന്നു. മ​യൂ​ര​സിം​ഹാ​സ​നം ഉ​ൾ​പ്പെ​ടെ വി​ല​പ്പെ​ട്ട പ​ല​തും നാ​ദി​ർ ഷാ ​കൊ​ള്ള​യ​ടി​ച്ചു. ഒ​ന്നാം സ്വാ​ത​ന്ത്ര​സ​മ​ര​വേ​ള​യി​ൽ ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​ർ ന​ട​ത്തി​യ അ​തി​ക്ര​മ​ത്തി​ലും ഒ​ട്ടേ​റെ ത​ക​ർ​ച്ച സം​ഭ​വി​ച്ചു.

പ​ഴ​യ ദി​ല്ലി അ​ഥ​വാ ഷാ​ജ​ഹാ​നാ​ബാ​ദ് ന​ഗ​ര​ത്തി​ന്‍റെ കേ​ന്ദ്ര​ഭാ​ഗം​കൂ​ടി​യാ​ണി​വി​ടം. കോ​ട്ട​യു​ടെ​യും ന​ഗ​ര​ത്തി​ന്‍റെ​യും കി​ഴ​ക്കു​വ​ശം യ​മു​നാ​ന​ദി​യാ​ണ്. പ​ടി​ഞ്ഞാ​റു​വ​ശ​ത്ത് ലാ​ഹോ​റി ഗേ​റ്റ്, തെ​ക്കു​വ​ശ​ത്ത് ഡ​ൽ​ഹി ഗേ​റ്റ് എ​ന്നീ പ്ര​ധാ​ന പ്ര​വേ​ശ​ന​ക​വാ​ട​ങ്ങ​ൾ. യ​മു​ന​യി​ലേ​ക്കി​റ​ങ്ങു​ന്ന
രാ​ജ്ഘ​ട്ട് ഗേ​റ്റ് എ​ന്ന ക​വാ​ട​വു​മു​ണ്ട്.

ച​രി​ത്ര​സ്മാ​ര​ക​ങ്ങ​ൾ

കോ​ട്ട​ക്കു​ള്ളി​ലേ​ക്ക് പ്ര​വേ​ശി​ക്കു​ന്പോ​ൾ ഇ​രു​വ​ശ​ത്തു​മു​ള്ള വ്യാ​പാ​ര ഇ​ട​നാ​ഴി​യാ​ണ് ഛത്ത ​ചൗ​ക്ക് അ​ഥ​വാ ഛത്ത ​ബ​സാ​ർ. മു​ഗ​ൾ​കാ​ല​ത്ത് ഈ ​ച​ന്ത​യി​ൽ രാ​ജ​കു​ടും​ബാം​ഗ​ങ്ങ​ൾ​ക്കു​ള്ള ആ​ഡം​ബ​ര​വ​സ്തു​ക്ക​ളാ​യി​രു​ന്നു വി​പ​ണ​നം ന​ട​ത്തി​യി​രു​ന്ന​ത്. പെ​ഷ​വാ​റി​ലെ വാ​ണി​ജ്യ​കേ​ന്ദ്ര​ത്തി​ന്‍റെ മാ​തൃ​ക​യി​ലാ​ണ് ഷാ​ജ​ഹാ​ൻ ഈ ​ച​ന്ത ആ​രം​ഭി​ച്ച​ത്.

ഇ​തു പി​ന്നി​ട്ട് ബ​ത്ഖാ​ന എ​ന്ന വാ​ദ്യ​സം​ഘ​ക്കാ​രു​ടെ മ​ന്ദി​ര​വും ക​ഴി​ഞ്ഞാ​ൽ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി ജ​ന​ങ്ങ​ളെ അ​ഭി​സം​ബോ​ധ​ന ചെ​യ്തി​രു​ന്ന ദി​വാ​ൻ ഇ-​ആം. ഇ​വി​ടെ​നി​ന്നും കി​ഴ​ക്കേ അ​റ്റ​ത്തു​ള്ള രം​ഗ് മ​ഹ​ൽ വ​രെ ച​രി​ത്ര​ത്തി​ന്‍റെ വി​ര​ല​ട​യാ​ളം പ​തി​ഞ്ഞ ഒ​ട്ടേ​റെ സൗ​ധ​ങ്ങ​ളും സ്ഥാ​പ​ന​ങ്ങ​ളും സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളും. രാ​ജ​കീ​യ​മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളേ​റെ​യും വെ​ണ്ണ​ക്ക​ല്ലി​ൽ തീ​ർ​ത്ത​വ​യാ​ണ്. വ​ട​ക്കു​കി​ഴ​ക്കു​ഭാ​ഗ​ത്താ​യി ഹ​യാ​ത്ത് ബ​ക്ഷ് എ​ന്ന പൂ​ന്തോ​ട്ട​വും അ​തി​ൽ മ​റ്റു നി​ർ​മി​തി​ക​ളു​മു​ണ്ട്.

പൂ​ന്തോ​ട്ട​ത്തി​ന് പ​ടി​ഞ്ഞാ​റാ​യി ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് ആ​ധി​പ​ത്യ​കാ​ല​ത്ത് നി​ർ​മി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ബാ​ര​ക്കു​ക​ൾ നി​ര​യാ​യി നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്നു. ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​ർ ദി​ല്ലി പി​ടി​ച്ച​ട​ക്കി​യ​തി​നു​പി​ന്നാ​ലെ​യാ​ണ് ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യി​ലെ അ​ന്തഃ​പു​ര​ക്കെ​ട്ടി​ട​ങ്ങ​ൾ പൊ​ളി​ച്ച് ബാ​ര​ക്കു​ക​ൾ പ​ണി​ത​ത്.

പൂ​ന്തോ​ട്ട​ത്തി​ന്‍റെ പ​ടി​ഞ്ഞാ​റു​ഭാ​ഗ​ത്തെ കു​റേ സ്ഥ​ല​വും ഈ ​കെ​ട്ടി​ട​ങ്ങ​ൾ മൂ​ലം കൈ​യേ​റ​പ്പെ​ട്ടു. ഹ​യാ​ത് ബ​ക്ഷി​ന് പ​ടി​ഞ്ഞാ​റ് മെ​ഹ്താ​ബ് ബാ​ഗ് എ​ന്ന മ​റ്റൊ​രു പൂ​ന്തോ​ട്ട​വു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ഈ ​തോ​ട്ട​ത്തി​ന്‍റെ തെ​ളി​വു​ക​ളൊ​ന്നും ബാ​ക്കി​യി​ല്ല.

കോ​ട്ട​യു​ടെ കി​ഴ​ക്കേ അ​റ്റ​ത്താ​ണ് ഒൗ​റം​ഗ​സീ​ബ് നി​ർ​മി​ച്ച മോ​ത്തി മ​സ്ജി​ദ്. സ​മീ​പം ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി ഉ​ന്ന​ത​രു​മാ​യി കൂ​ടി​ക്കാ​ഴ്ച ന​ട​ത്തി​യി​രു​ന്ന മ​ന്ദി​ര ദി​വാ​ൻ-​ഇ ഖാ​സ്. ച​തു​രാ​കൃ​തി​യി​ലു​ള്ള തൂ​ണു​ക​ൾ നി​റ​ഞ്ഞ ഈ ​കെ​ട്ടി​ടം വെ​ണ്ണ​ക്ക​ല്ലി​ൽ തീ​ർ​ത്ത​താ​ണ്. തൂ​ണു​ക​ളി​ലെ വെ​ള്ള​ക്ക​ല്ലു​ക​ളി​ൽ വി​വി​ധ വ​ർ​ണ​ങ്ങ​ളി​ലു​ള്ള ക​ല്ലു​ക​ൾ ഉ​പ​യോ​ഗി​ച്ചു​ള്ള അ​ല​ങ്കാ​ര​പ്പ​ണി​ക​ളു​ണ്ട്.

ഈ ​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ലു​ള്ള വെ​ണ്ണ​ക്ക​ൽ​ത്ത​ട്ടി​ലാ​യി​രു​ന്നു വി​ഖ്യാ​ത​മാ​യ മ​യൂ​ര​സിം​ഹാ​സ​നം സ്ഥാ​പി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. ഈ ​കെ​ട്ടി​ട​ത്തി​ന്‍റെ വ​ട​ക്കും തെ​ക്കും ഭാ​ഗ​ത്തെ മൂ​ല​ക​ളി​ലു​ള്ള ക​മാ​ന​ങ്ങ​ളി​ൽ, ‘ഭൂ​മി​യി​ൽ ഒ​രു സ്വ​ർ​ഗ്ഗ​മു​ണ്ടെ​ങ്കി​ൽ അ​ത് ഇ​താ​ണ്, ഇ​താ​ണ്, ഇ​താ​ണ്’ എ​ന്ന ആ​മി​ർ ഖു​സ്രോ​യു​ടെ പ്ര​ശ​സ്ത​മാ​യ വ​രി​ക​ൾ കൊ​ത്തി​യി​ട്ടു​ണ്ട്.

രം​ഗ് മ​ഹ​ൽ, ക​ണ്ണാ​ടി​മാ​ളി​ക അ​ഥ​വാ ശീ​ഷ് മ​ഹ​ൽ, മും​താ​സ് മ​ഹ​ൽ തു​ട​ങ്ങി വേ​റെ​യും മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ൾ. മു​ഗ​ൾ ച​രി​ത്ര​ശേ​ഷി​പ്പു​ക​ൾ പ്ര​ദ​ർ​ശി​പ്പി​ക്കു​ന്ന കാ​ഴ്ച​ബം​ഗ്ലാ​വും ഇ​വി​ടെ​യു​ണ്ട്.

കി​ഴ​ക്കേ അ​റ്റ​ത്ത് ന​ദി​ക്ക് സ​മാ​ന്ത​ര​മാ​യി തെ​ക്കു​വ​ട​ക്കാ​യി രാ​ജ​കീ​യ മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ നി​ര​യു​ണ്ട്. ഉ​യ​ർ​ന്ന ഒ​രു ത​ട്ടി​നു​മു​ക​ളി​ലാ​ണ് ഈ ​കെ​ട്ടി​ട​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം നി​ല​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന​ത്. വ​ട​ക്കേ അ​റ്റ​ത്തു​ള്ള കെ​ട്ടി​ട​മാ​യ ഷാ ​ബു​ർ​ജി​ൽ ആ​രം​ഭി​ച്ച് തെ​ക്കേ അ​റ്റ​ത്തെ കെ​ട്ടി​ട​മാ​യ മും​താ​സ് മ​ഹ​ൽ വ​രെ എ​ല്ലാ കെ​ട്ടി​ട​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും അ​ടി​ത്ത​ട്ടി​ലൂ​ടെ ഒ​ഴു​കു​ന്ന ഒ​രു വെ​ള്ള​ച്ചാ​ൽ സ​ജ്ജീ​ക​രി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്.

ന​ഹ​ർ-​ഇ ബി​ഹി​ഷ്ട് അ​ഥ​വാ സ്വ​ർ​ഗീ​യ​ധാ​ര എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന ഈ ​ചാ​ൽ നി​ർ​മി​ച്ച​ത് അ​ലി മ​ർ​ദാ​ൻ ഖാ​ൻ ആ​ണ്. കെ​ട്ടി​ട​ങ്ങ​ളി​ലെ താ​പ​നി​ല ക്ര​മീ​ക​രി​ച്ച് നി​ർ​ത്തു​ക എ​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു വെ​ള്ള​ച്ചാ​ലി​ന്‍റെ പ്ര​ധാ​ന​ധ​ർ​മ്മം.
തോ​ട്ട​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു​ള്ള വെ​ള്ള​വും ഈ ​ചാ​ലി​ൽ നി​ന്നാ​ണ് തി​രി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്.

കി​ഴ​ക്കേ അ​റ്റ​ത്തെ കെ​ട്ടി​ട​നി​ര​യി​ൽ ഏ​റ്റ​വും വ​ട​ക്കേ അ​റ്റ​ത്തെ അ​ഷ്ട​ഭു​ജാ​കൃ​തി​യി​ലു​ള്ള ഗോ​പു​ര​മാ​ണ് ഷാ ​ബു​ർ​ജ്. 1857ൽ ​ഈ കെ​ട്ടി​ട​ത്തി​ന് എ​റെ കേ​ടു​പാ​ടു​ക​ൾ സം​ഭ​വി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്. താ​ഴി​ക​ക്കു​ട​ത്തോ​ടു​കൂ​ടി​യ മൂ​ന്നു​നി​ല​ഗോ​പു​ര​ത്തി​ന്‍റെ താ​ഴി​ക​ക്കു​ട​വും മു​ക​ളി​ല​ത്തെ നി​ല​യും ഇ​പ്പോ​ഴി​ല്ല.

ഷാ ​ബു​ർ​ജി​നോ​ട് ചേ​ർ​ന്ന് ബു​ർ​ജ്-​ഇ ശം​ലി എ​ന്ന വെ​ണ്ണ​ക്ക​ൽ മ​ണ്ഡ​പ​മു​ണ്ട്. ഇ​തി​നു സ​മീ​പ​മു​ള്ള മ​റ്റൊ​രു വെ​ണ്ണ​ക്ക​ൽ​മ​ണ്ഡ​പ​മാ​ണ് ഹീ​ര മ​ഹ​ൽ.

ഇ​ത്ത​ര​ത്തി​ലു​ള്ള മ​റ്റൊ​രു മ​ണ്ഡ​പം ഈ ​ത​ട്ടി​ൽ​ത്ത​ന്നെ അ​ൽ​പം വ​ട​ക്കു​മാ​റി സ്ഥി​തി​ചെ​യ്തി​രു​ന്നു. അ​തി​ന്‍റെ പേ​ര് മോ​ത്തി മ​ഹ​ൽ എ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു. ര​ണ്ടു മ​ണ്ഡ​പ​ങ്ങ​ളും അ​വ​സാ​ന മു​ഗ​ൾ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി​യാ​യ ബ​ഹ​ദൂ​ർ​ഷാ സ​ഫ​റാ​ണ് നി​ർ​മി​ച്ച​ത്.

ഹ​മ്മം എ​ന്ന നി​ർ​മി​തി​യാ​യി​രു​ന്നു രാ​ജ​കീ​യ കു​ളി​മു​റി​ക​ൾ. വെ​ണ്ണ​ക്ക​ല്ലു കൊ​ണ്ട​ല​ങ്ക​രി​ച്ച ഈ ​കെ​ട്ടി​ട​ത്തി​ൽ കു​ളി​ക്കു​ന്ന​തി​നും ആ​വി കൊ​ള്ളു​ന്ന​തി​നും സൗ​ക​ര്യ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

മു​ഗ​ൾ കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളി​ൽ ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി​യു​ടെ സ്വ​കാ​ര്യ​മു​റി​ക​ളാ​ണ് ഖാ​സ് മ​ഹ​ൽ എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. ദി​വ​ൻ-​ഇ- ഖാ​സി​ന് തൊ​ട്ടു തെ​ക്കാ​യി ഉ​യ​ർ​ന്ന ത​ട്ടി​ൽ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണ് ചെ​ങ്കോ​ട്ട​യി​ലെ ഖാ​സ് മ​ഹ​ൽ സ്ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്ന​ത്.

ദി​വാ​ൻ ഇ-​ഖാ​സി​ന് അ​ഭി​മു​ഖ​മാ​യു​ള്ള മൂ​ന്നു മു​റി​ക​ൾ ത​സ്ബി ഖാ​ന എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. ച​ക്ര​വ​ർ​ത്തി സ്വ​കാ​ര്യ പ്രാ​ർ​ഥ​ന​ക​ൾ​ക്കാ​ണ് ഈ ​മു​റി​ക​ൾ ഉ​പ​യോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. ഇ​തി​നു പു​റ​കി​ലു​ള്ള മൂ​ന്നു മു​റി​ക​ളാ​ണ് ഖ്വാ​ബ്ഗാ​ഹ് അ​ഥ​വാ കി​ട​പ്പു​മു​റി​ക​ൾ. ഇ​തി​ന്‍റ​യും തെ​ക്ക്, ചു​മ​രു​ക​ളി​ലും മ​ച്ചി​ലും ചി​ത്ര​പ്പ​ണി​ക​ളോ​ടു​കൂ​ടി​യ ഒ​രു നീ​ണ്ട ഹാ​ളു​ണ്ട്.

ഖാ​സ് മ​ഹ​ലി​ലെ ക​മാ​ന​ത്തി​ൽ ഈ ​കെ​ട്ടി​ടം 1639ൽ ​പ​ണി​തു​ട​ങ്ങി 1648ൽ ​പൂ​ർ​ത്തി​യാ​യി എ​ന്ന് എ​ഴു​തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. 50 ല​ക്ഷം രൂ​പ​യാ​ണ് പ​ണി​ക്കാ​യി അ​ക്കാ​ല​ത്ത് ചെ​ല​വാ​യ​ത്. ഇ​ത് എ​ല്ലാ കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ൾ​ക്കും വേ​ണ്ടി​വ​ന്ന തു​ക​യാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്ന് ക​രു​തു​ന്നു.

ഒ​രു ദി​വ​സ​മോ ആ​ഴ്ച​ക​ളോ ക​ണ്ടും കേ​ട്ടും പ​ഠി​ച്ചാ​ൽ തീ​രാ​ത്ത വി​സ്മ​യ​മാ​ണ് ചെ​ങ്കോ​ട്ട. ഇ​ന്നി​ത് രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്‍റെ അ​ഭി​മാ​ന​സ്തം​ഭ​മാ​യി നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്നു.

ഡോ. ​ലി​ജി​മോ​ൾ പി. ​ജേ​ക്ക​ബ്