പേ​രു​പോ​ലെ ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ സാം​സ്‌​കാ​രി​ക ഭൂ​പ​ട​ത്തി​ല്‍ മ​ധ്യ​ഭാ​ഗ​ത്താ​യി നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്ന പ്ര​ദേ​ശ​മാ​ണ് മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശ്. ഗ്വാ​ളി​യാ​ര്‍, ഇ​ന്‍​ഡോ​ര്‍ ഗ​രാ​ന​ക​ള്‍ മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശി​നു സം​ഗീ​ത​പ്രേ​മി​ക​ളു​ടെ ഹൃ​ദ​യ​ത്തി​ല്‍ ഒ​രു പ്ര​ത്യേ​ക ഇ​ടം നേ​ടി​ക്കൊ​ടു​ക്കു​മ്പോ​ള്‍ ച​രി​ത്ര​മു​റ​ങ്ങു​ന്ന കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളും മ​റ്റ് ച​രി​ത്ര​മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളും സം​സ്ഥാ​ന​ത്തി​നെ താ​ര​ത​മ്യ​ങ്ങ​ള്‍​ക്ക് അ​തീ​ത​മാ​യി നി​ല​നി​ര്‍​ത്തു​ന്ന​തി​ല്‍ നി​ര്‍​ണാ​യ​ക പ​ങ്കു​വ​ഹി​ക്കു​ന്നു.

ബു​ദ്ധ​മ​ത കേ​ന്ദ്രം

രാ​ജ്യ​ത്തെ ഏ​റ്റ​വും പ്ര​ധാ​ന ബു​ദ്ധ​മ​ത കേ​ന്ദ്ര​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നാ​യി ഒ​രു കാ​ല​ത്തു വി​രാ​ജി​ച്ച സാ​ഞ്ചി​യി​ലെ സ്തൂ​പം മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശി​ന്‍റെ പ്ര​ധാ​ന ആ​ക​ര്‍​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നാ​ണ്. ഭാ​ര​ത​ത്തി​ന്‍റെ ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലെ​ത​ന്നെ ഏ​റ്റ​വും പു​രാ​ത​ന​മാ​യ ബു​ദ്ധ​മ​ത സ്മാ​ര​ക​ങ്ങ​ളി​ല്‍ ഒ​ന്നാ​യ സാ​ഞ്ചി​യി​ലെ മ​ഹാ​സ്തൂ​പം, രാ​ജ്യ​ത്തെ ഏ​റ്റ​വും പ​ഴ​ക്ക​മേ​റി​യ ശി​ലാ മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നു കൂ​ടി​യാ​ണ്.

ബി​സി മൂ​ന്നാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ല്‍ മ​ഹാ​നാ​യ അ​ശോ​ക​ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി നി​ര്‍​മി​ച്ച​തെ​ന്നു ക​രു​ത​പ്പെ​ടു​ന്ന സാ​ഞ്ചി​യി​ലെ മ​ഹാ​സ്തൂ​പ​ത്തി​ല്‍ ശ്രീ​ബു​ദ്ധ​ന്‍റെ ചി​താ​ഭ​സ്മം അ​ട​ക്കം ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നാ​ണ് വി​ശ്വ​സി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. മൗ​ര്യ സാ​മ്രാ​ജ്യ കാ​ല​ഘ​ട്ട​ത്തി​ല്‍ വി​ദി​ഷ എ​ന്നാ​ണ് പ്ര​ദേ​ശം അ​റി​യ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന​ത്. അ​ശോ​ക​ന്‍റെ പ​ത്‌​നി​യാ​യ ദേ​വി​യു​ടെ ജ​ന്മ​ദേ​ശ​മാ​യി​രു​ന്നു വി​ദി​ഷ. ഇ​താ​വാം അ​ശോ​ക​നെ ഇ​വി​ടെ സ്തൂ​പം നി​ര്‍​മി​ക്കാ​ന്‍ പ്രേ​രി​പ്പി​ച്ച​തെ​ന്നു ക​രു​ത​പ്പെ​ടു​ന്നു.

നി​ര്‍​മാ​ണ സ​മ​യ​ത്തു ചെ​റി​യ സ്തൂ​പ​മാ​യി​രു​ന്നു ഇ​ത്. എ​ന്നാ​ല്‍, ബി​സി ര​ണ്ടാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ല്‍ സ്തൂ​പ​ത്തി​നു ത​ക​ര്‍​ച്ച നേ​രി​ട്ട​തി​നെ​ത്തു​ട​ര്‍​ന്ന് ഇ​തു പു​തു​ക്കി​പ്പ​ണി​തു വ​ലു​താ​ക്കി. ബി​സി ഒ​ന്നാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടോ​ടെ​യാ​ണ് സ്തൂ​പം അ​തി​ന്‍റെ യ​ഥാ​രൂ​പം കൈ​വ​രി​ച്ച​ത്.

സ്തൂ​പം ച​ർ​ച്ച​ക​ളി​ലേ​ക്ക്

120 അ​ടി വീ​തി​യും 54 അ​ടി ഉ​യ​ര​വു​മു​ള്ള​താ​ണ് ഈ ​മ​ന്ദി​രം. രാ​ജ്യ​ത്തെ ഏ​റ്റ​വും പ​ഴ​ക്ക​മേ​റി​യ ശി​ലാ മ​ന്ദി​ര​ങ്ങ​ളി​ല്‍ ഒ​ന്നാ​യി ക​ണ​ക്കാ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന സാ​ഞ്ചി​യി​ലെ മ​ഹാ​സ്തൂ​പം ബു​ദ്ധി​സ്റ്റ് വാ​സ്തു​വി​ദ്യ​യു​ടെ​യും ക​ലാ​വൈ​ഭ​വ​ത്തി​ന്‍റെ​യും സൗ​ന്ദ​ര്യ പ്ര​തീ​ക​മാ​യി ക​രു​ത​പ്പെ​ടു​ന്നു. അ​ര്‍​ധ​വൃ​ത്താ​കാ​ര​ത്തി​ലു​ള്ള മ​കു​ട​സ​മാ​ന​മാ​യ മേ​ല്‍​ക്കൂ​ര​യെ താ​ങ്ങി നി​ര്‍​ത്തു​ന്ന മ​തി​ല്‍​ക്കെ​ട്ട് അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത് വേ​ദി​ക എ​ന്നാ​ണ്. തോ​രാ​ന​ക​ള്‍ എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന നാ​ലു ക​വാ​ട​ങ്ങ​ളും സ്തൂ​പ​ത്തി​ന്‍റെ പ്ര​ത്യേ​ക​ത​യാ​ണ്. ക​വാ​ട​ങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം ബു​ദ്ധ​ന്‍റെ ജീ​വി​ത സ​ന്ദ​ര്‍​ഭ​ങ്ങ​ളും ജാ​ത​ക​ക​ഥ​ക​ളി​ലെ അം​ശ​ങ്ങ​ളും കൊ​ത്തി​വ​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്.

നി​ര​വ​ധി നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ള്‍ രാ​ജ്യ​ത്തെ പ്ര​ധാ​ന ബു​ദ്ധ​വി​ഹാ​ര​മാ​യി വ​ര്‍​ത്തി​ച്ച സാ​ഞ്ചി​സ്തൂ​പം 12-ാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടോ​ടെ ഉ​പേ​ക്ഷി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു. പു​ന​രു​ദ്ധാ​ര​ണ​മി​ല്ലാ​തെ ഈ ​സ്മാ​ര​കം ത​ക​ര്‍​ച്ച​യെ നേ​രി​ട്ടു. 1818ല്‍ ​ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് ജ​ന​റ​ല്‍ ഹെ​ന്‍​ട്രി ടെ​യ്‌​ല​ര്‍ പ്ര​ദേ​ശം സ​ന്ദ​ര്‍​ശി​ക്കു​ക​യും ത​ന്‍റെ ക​ണ്ടെ​ത്ത​ലു​ക​ള്‍ രേ​ഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി വ​യ്ക്കു​ക​യും ചെ​യ്ത​തോ​ടെ​യാ​ണ് സാ​ഞ്ചി​യി​ലെ സ്തൂ​പം വീ​ണ്ടും ച​ര്‍​ച്ച​ക​ളി​ലേ​ക്കെ​ത്തു​ന്ന​ത്.

1881ല്‍ ​ആ​രം​ഭി​ച്ച പു​ന​രു​ദ്ധാ​ര​ണം 1919ല്‍ ​ഇ​ന്ത്യ​ന്‍ ആ​ര്‍​ക്കി​യോ​ള​ജി​ക്ക​ല്‍ സ​ര്‍​വേ​യു​ടെ ഡ​യ​റ​ക്ട​ര്‍ ജ​ന​റ​ല്‍ ജോ​ണ്‍ ഹൂ​ബെ​ര്‍​ട്ട് മാ​ര്‍​ഷ​ലി​ന്‍റെ നേ​തൃ​ത്വ​ത്തി​ലാ​ണ് പൂ​ര്‍​ത്തി​യാ​യ​ത്. 1989ല്‍ ​മ​ഹാ​സ്തൂ​പ​വും സാ​ഞ്ചി​യി​ലെ മ​റ്റ് ബു​ദ്ധ​മ​ത സ്മാ​ര​ക​ങ്ങ​ളും യു​നെ​സ്‌​കോ ലോ​ക പൈ​തൃ​ക​പ്പ​ട്ടി​ക​യി​ല്‍ ഉ​ള്‍​പ്പെ​ടു​ത്തി.

അ​ജി​ത് ജി. ​നാ​യ​ർ