പേ​രു​പോ​ലെ ഇ​ന്ത്യ​ന്‍ സം​സ്‌​കൃ​തി​യു​ടെ കേ​ന്ദ്ര​ബി​ന്ദു​വാ​യി നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്ന സം​സ്ഥാ​ന​മാ​ണ് മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശ്. ലോ​ക​ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലെ​ത​ന്നെ പ്രൗ​ഢ​ഗം​ഭീ​ര​മാ​യ​തും മ​ഹ​ത്താ​യ​തു​മാ​യ കോ​ട്ട​ക​ളു​ടെ നി​ര​യി​ലാ​ണ് മ​ധ്യ​പ്ര​ദേ​ശി​ലെ ഗ്വാ​ളി​യ​ര്‍ കോ​ട്ട​യു​ടെ സ്ഥാ​നം.

ഇ​ത്ര കെ​ട്ടു​റ​പ്പു​ള്ള ഈ ​കോ​ട്ട​യു​ടെ നി​ര്‍​മാ​ണ​ത്തി​ന് കോ​ണ്‍​ക്രീ​റ്റ് ഉ​പ​യോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ലെ​ന്ന​ത് ച​രി​ത്ര​കാ​ര​ന്മാ​രെ വി​സ്മ​യി​പ്പി​ക്കു​ന്ന ഒ​ന്നാ​ണ്. പ​ത്താം നൂ​റ്റാ​ണ്ട് മു​ത​ല്‍ കോ​ട്ട ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നാ​ണ് ആ​ദ്യ വി​ല​യി​രു​ത്ത​ല്‍. എ​ന്നാ​ല്‍, പ​രി​സ​ര​ങ്ങ​ളി​ല്‍​നി​ന്നു കി​ട്ടി​യ ശി​ലാ​ശാ​സ​ന​ങ്ങ​ള്‍ കോ​ട്ട ആ​റാം നൂ​റ്റാ​ണ്ട് മു​ത​ല്‍ ഇ​വി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു എ​ന്ന​തി​ന്‍റെ സൂ​ച​ന​യാ​യി​രു​ന്നു.

കൈ​വി​ട്ട കോ​ട്ട

ക​ഥ​യ​നു​സ​രി​ച്ചു സു​രാ​ജ് സെ​ന്‍ എ​ന്ന രാ​ജാ​വ് മൂ​ന്നാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ല്‍ പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​താ​ണ് ഈ ​കോ​ട്ട. സു​രാ​ജ് സെ​ന്നി​ന്‍റെ കു​ഷ്ഠ​രോ​ഗം ചി​കി​ത്സി​ച്ചു ഭേ​ദ​മാ​ക്കി​യ ഗ്വാ​ലി​പ എ​ന്ന വി​ശു​ദ്ധ​നോ​ടു​ള്ള സ്മ​ര​ണാ​ര്‍​ഥം ന​ഗ​ര​ത്തി​നു രാ​ജാ​വ് ഗ്വാ​ളി​യ​ര്‍ എ​ന്ന പേ​ര് സ​മ്മാ​നി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്നാ​ണ് ഐ​തി​ഹ്യം. വി​ശു​ദ്ധ​മാ​യ ഒ​രു കു​ള​ത്തി​ലെ വെ​ള്ളം ഗ്വാ​ലി​പ രാ​ജാ​വി​നു ന​ല്‍​കു​ക​യും അ​ങ്ങ​നെ അ​ദ്ദേ​ഹം സു​ഖ​പ്പെ​ടു​ക​യു​മാ​യി​രു​ന്ന​ത്രേ. കൊ​ട്ടാ​ര സ​മു​ച്ച​യ​ത്തി​നു​ള്ളി​ല്‍ സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്ന ആ ​കു​ള​ത്തി​ന്‍റെ ഇ​ന്ന​ത്തെ പേ​ര് സു​രാ​ജ് കു​ണ്ഡ് എ​ന്നാ​ണ്.

അ​ന്നു രാ​ജാ​വി​നു 'സം​ര​ക്ഷ​ക​ന്‍' എ​ന്ന​ര്‍​ഥം വ​രു​ന്ന 'പാ​ല്‍' എ​ന്ന സ്ഥാ​ന​നാ​മ​വും ഗ്വാ​ലി​പ ന​ല്‍​കി. രാ​ജാ​വി​നു ശേ​ഷം വ​ന്ന 83 ത​ല​മു​റ​യി​ല്‍​പ്പെ​ട്ട രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​ര്‍ കോ​ട്ട ഭ​രി​ച്ചു. എ​ന്നാ​ല്‍, 84-ാമ​ത്തെ രാ​ജാ​വാ​യ തേ​ജ് ക​ര​ണ് ഈ ​പ​ദ​വി കാ​ത്തു സൂ​ക്ഷി​ക്കാ​നാ​യി​ല്ല. അ​ദ്ദേ​ഹം ഒ​ടു​വി​ല്‍ കോ​ട്ട കൈ​വി​ട്ടു.

ഹൂ​ണ ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി മി​ഹി​ര​കു​ല​നാ​ണ് ആ​ദ്യ കാ​ല​ത്തു കോ​ട്ട ഭ​രി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. ഒ​മ്പ​താം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ന്‍റെ അ​വ​സാ​ന​ത്തോ​ടെ ഗു​ജാ​ര-​പ്ര​തി​ഹാ​ര രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​ര്‍ കോ​ട്ട കീ​ഴ​ട​ക്കി. അ​വ​രാ​ണ് തേ​ലി കാ ​മ​ന്ദി​ര്‍ പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​ത്. ചെ​റി​യ കാ​ല​യ​ള​വി​ല്‍ മു​ഗ​ള്‍ ഭ​ര​ണ​ത്തി​നും കോ​ട്ട സാ​ക്ഷ്യം​വ​ഹി​ച്ചു. വൈ​കാ​തെ മ​റാ​ത്ത​ക​ള്‍ പി​ടി​ച്ചെ​ടു​ത്തു. പി​ന്നീ​ട് ഈ​സ്റ്റ് ഇ​ന്ത്യ ക​മ്പ​നി​യു​ടെ കൈ​വ​ശ​മാ​യി.

1844ല്‍ ​ഗ്വാ​ളി​യ​റി​ലെ മ​റാ​ത്ത സി​ന്ധ്യ കു​ടും​ബ​ത്തി​നു ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​ര്‍ കോ​ട്ട കൈ​മാ​റി. 1857ലെ ​ഒ​ന്നാം സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ സ​മ​ര​ത്തി​ലും വ​ലി​യ പ​ങ്കാ​ണ് ഗ്വാ​ളി​യ​ര്‍ വ​ഹി​ച്ച​ത്. ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​രോ​ടു പൊ​രു​താ​ന്‍ ഗ്വാ​ളി​യ​റി​ല്‍ എ​ത്തി​യ ഝാ​ന്‍​സി​യി​ലെ റാ​ണി ല​ക്ഷ്മി ഭാ​യി​ക്ക് അ​ഭ​യ​സ്ഥാ​ന​മാ​യ​തും ഗ്വാ​ളി​യ​ര്‍ കോ​ട്ട​യാ​യി​രു​ന്നു. പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​നൊ​ടു​വി​ല്‍ ആ ​മ​ഹ​തി വീ​ര​ച​ര​മം പ്രാ​പി​ക്കു​ന്ന​തി​നും കോ​ട്ട സാ​ക്ഷി​യാ​യി.

മൂ​ന്നു കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ!

1947 വ​രെ സി​ന്ധ്യ​മാ​ര്‍ ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു കോ​ട്ട ഭ​രി​ച്ച​ത്. അ​വ​ര്‍ നി​ര​വ​ധി സ്മാ​ര​ക​ങ്ങ​ളും ഇ​വി​ടെ പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ചു. നി​ര​വ​ധി ക്ഷേ​ത്ര​ങ്ങ​ളും കൊ​ട്ടാ​ര​ങ്ങ​ളും ജ​ല​സം​ഭ​ര​ണി​ക​ളും കോ​ട്ട​യ്ക്കു​ള്ളി​ല്‍ സ്ഥി​തി ചെ​യ്യു​ന്നു. മ​ന്‍ മ​ന്ദി​ര്‍ കൊ​ട്ടാ​രം, ഗു​ജാ​രി മ​ഹ​ല്‍, ജ​ഹാം​ഗി​ര്‍ മ​ഹ​ല്‍, ഷാ​ജ​ഹാ​ന്‍ മ​ഹ​ല്‍, കാ​ര​ന്‍ മ​ഹ​ല്‍ എ​ന്നി​വ അ​തി​ല്‍ പ്ര​ധാ​ന​പ്പെ​ട്ട​വ​യാ​ണ്. മൂ​ന്നു ച​തു​ര​ശ്ര കി​ലോ​മീ​റ്റ​ര്‍ വി​സ്തൃ​തി​യി​ലാ​ണ് കോ​ട്ട വ്യാ​പി​ച്ചു കി​ട​ക്കു​ന്ന​ത്.

മു​ഗ​ള്‍ ഭ​ര​ണ​കാ​ല​ത്തു ന​ശി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ആ​യി​ര​ക്ക​ണ​ക്കി​നു തീ​ര്‍​ഥ​ങ്ക​ര വി​ഗ്ര​ഹ​ങ്ങ​ളും ഇ​വി​ടെ കാ​ണാം. തേ​ലി കാ ​മ​ന്ദി​റും സ​ഹ​സ്ര​ബാ​ഹു മ​ന്ദി​റും അ​തു​ല്യ​മാ​യ കൊ​ത്തു​പ​ണി​ക​ളാ​ല്‍ മ​നോ​ഹ​ര​മാ​യ ഹി​ന്ദു​ക്ഷേ​ത്ര​ങ്ങ​ളാ​ണ്. ദ​ത്താ ബ​ണ്ടി ചോ​ര്‍ ഗു​രു​ദ്വാ​ര​യാ​ണ് സ​മു​ച്ച​യ​ത്തി​നു​ള്ളി​ലെ മ​റ്റൊ​രു വി​ശു​ദ്ധ സ്ഥ​ലം. ഇ​വി​ടെ​യാ​ണ് സി​ഖ് ഗു​രു ഹ​ര്‍​ഗോ​ബി​ന്ദ് സാ​ഹി​ബി​നെ മു​ഗ​ള്‍ ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി ജ​ഹാം​ഗീ​ര്‍ ത​ട​വി​ല്‍ പാ​ര്‍​പ്പി​ച്ച​ത്.

അ​ജി​ത് ജി. ​നാ​യ​ർ