‘മ​ഹാ​ബോ​ധി' എ​ന്നാ​ല്‍ അ​റി​വി​ലേ​ക്കു​ള്ള വ​ലി​യ ഉ​ണ​ര്‍​വ് എ​ന്നാ​ണ് അ​ര്‍​ഥം. ലൗ​കി​ക​ത​യു​ടെ ഉ​റ​ക്ക​ത്തി​ല്‍​നി​ന്ന് ആ​ത്മീ​യ​ത​യി​ലേ​ക്ക് ആ​ളു​ക​ളെ ഉ​ണ​ര്‍​ത്തു​ക എ​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു ശ്രീ​ബു​ദ്ധ​ന്‍റെ ല​ക്ഷ്യം. ഇ​ന്ത്യ​യി​ല്‍ ആ​വി​ര്‍​ഭ​വി​ച്ച ബു​ദ്ധ​മ​ത​ത്തി​ന്‍റെ ഏ​റ്റ​വും പ്ര​ധാ​ന​കേ​ന്ദ്ര​മാ​ണ് ബി​ഹാ​റി​ലെ ബോ​ധ്ഗ​യ​യി​ലു​ള്ള മ​ഹാ​ബോ​ധി ക്ഷേ​ത്രം.

ബി​സി മൂ​ന്നാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ല്‍ മൗ​ര്യ ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി​യാ​യ അ​ശോ​ക​നാ​ണ് സെ​ന്‍​ട്ര​ല്‍ ബി​ഹാ​റി​ല്‍ ഈ ​മ​ഹാ​ക്ഷേ​ത്രം പ​ണി ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​ത്. ബു​ദ്ധ​മ​ത​ത്തി​ലെ ഏ​റ്റ​വും പ്ര​ധാ​ന​പ്പെ​ട്ട നാ​ല് ആ​രാ​ധ​നാ കേ​ന്ദ്ര​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നാ​യി മ​ഹാ​ബോ​ധി ക്ഷേ​ത്ര​ത്തെ ക​രു​തി​പ്പോ​രു​ന്നു. ശ്രീ​ബു​ദ്ധ​ന്‍റെ ജീ​വി​ത​വും മ​ഹാ​നി​ര്‍​വാ​ണ​വു​മെ​ല്ലാ​മാ​യി ഈ ​ക്ഷേ​ത്ര സ​മു​ച്ച​യം ബ​ന്ധ​പ്പെ​ട്ടു കി​ട​ക്കു​ന്നു.

ഗു​പ്ത കാ​ല​ഘ​ട്ട​ത്തി​ലെ ഇ​ഷ്ടി​ക വാ​സ്തു​വി​ദ്യ​യു​ടെ മി​ക​വാ​ണ് ത​ക​ര്‍​ച്ച​യെ അ​തി​ജീ​വി​ച്ചു നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ള്‍ നി​ല​നി​ല്‍​ക്കാ​ന്‍ ക്ഷേ​ത്ര​ത്തെ സ​ഹാ​യി​ച്ച​ത്. എ​ന്നാ​ല്‍, ഇ​ന്നു നാം ​കാ​ണു​ന്ന മ​ഹാ​ബോ​ധി ക്ഷേ​ത്രം 1-2 എ​ഡി​യി​ൽ നി​ര്‍​മി​ച്ച​താ​ണെ​ന്നു ക​രു​ത​പ്പെ​ടു​ന്നു. 19-ാം നൂ​റ്റാ​ണ്ട് വ​രെ നി​ര​വ​ധി പു​ന​രു​ദ്ധാ​ര​ണ​ങ്ങ​ള്‍​ക്കു ക്ഷേ​ത്രം വി​ധേ​യ​മാ​യി.

180 അ​ടി ഉ​യ​രം

ബോ​ധ്ഗ​യ​യി​ല്‍ നി​ര​ഞ്ജ​ന ന​ദി​യു​ടെ തീ​ര​ത്താ​ണ് മ​ഹാ​ബോ​ധി ക്ഷേ​ത്രം. 180 അ​ടി ഉ​യ​ര​മു​ള്ള പി​ര​മി​ഡ് ആ​കാ​ര​മാ​യ ഗോ​പു​ര​മാ​ണ് ക്ഷേ​ത്ര​ത്തി​നു​ള്ള​ത്. ക​മാ​ന​ങ്ങ​ളാ​ലും കൊ​ത്തു​പ​ണി​ക​ളാ​ലും സ​മ്പു​ഷ്ടം. രൂ​പ​ഘ​ട​ന​യി​ല്‍ വേ​ര്‍​തി​രി​ച്ച​റി​യാ​ന്‍ സാ​ധി​ക്കാ​ത്ത നാ​ലു ചെ​റി​യ ഗോ​പു​ര​ങ്ങ​ള്‍ പ്ര​ധാ​ന ഗോ​പു​ര​ത്തെ ചു​റ്റി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ചി​ല്ലു കൂ​ട്ടി​ൽ ബു​ദ്ധ​വി​ഗ്ര​ഹം ക്ഷേ​ത്ര​ത്തി​ന​ക​ത്ത് പ്ര​തി​ഷ്ഠി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്.

48,600 ഹെ​ക്ട​ര്‍ പ്ര​ദേ​ശ​ത്താ​ണ് മ​ഹാ​ബോ​ധി ക്ഷേ​ത്ര​സ​മു​ച്ച​യം പ​ര​ന്നു കി​ട​ക്കു​ന്ന​ത്. ബു​ദ്ധ​ന്‍ ധ്യാ​ന​നി​ര​ത​നാ​യ വ​ജ്രാ​സ​നം എ​ന്ന ശി​ലാ​നി​ര്‍​മി​ത​മാ​യ ഇ​രി​പ്പി​ട​വും നി​ര്‍​വാ​ണം പ്രാ​പി​ച്ച വി​ശു​ദ്ധ ബോ​ധി​വൃ​ക്ഷ​വും സ്തൂ​പ​ങ്ങ​ളാ​ല്‍ ചു​റ്റ​പ്പെ​ട്ട​തും ജ്ഞാ​നോ​ദ​യ​വു​മാ​യി ബ​ന്ധ​പ്പെ​ട്ട​തു​മാ​യ വേ​റെ ആ​റ് പു​ണ്യ​സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളും ഉ​ള്‍​പ്പെ​ടെ പൗ​രാ​ണി​ക​ത​യു​ടെ നി​ര​വ​ധി ബിം​ബ​ങ്ങ​ള്‍ ഈ ​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തു​ണ്ട്.

ന​ടു​മു​റ്റ​ത്തി​നു പു​റ​ത്തു പു​ണ്യ​സ്ഥ​ല​മാ​യി ക​രു​ത​പ്പെ​ടു​ന്ന ഒ​രു താ​മ​ര​പ്പൊ​യ്ക​യ്ക്കും ബു​ദ്ധ​മ​ത ഐ​തി​ഹ്യ​ത്തി​ല്‍ വ​ലി​യ പ​ങ്കു​ണ്ട്.

മ​ഹാ​ബോ​ധി വൃ​ക്ഷം

ക്ഷേ​ത്ര​സ​മു​ച്ച​യ​ത്തി​ലെ ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ ഒ​രു ആ​ക​ര്‍​ഷ​ണം മ​ഹാ​ബോ​ധി വൃ​ക്ഷ​മാ​ണ്. സി​ദ്ധാ​ര്‍​ഥ രാ​ജ​കു​മാ​ര​ന്‍ ബോ​ധോ​ദ​യം സം​ഭ​വി​ച്ചു ബു​ദ്ധ​നാ​യി തീ​ര്‍​ന്ന​ത് ബോ​ധി​വൃ​ക്ഷ​ത്തി​ന്‍റെ ചു​വ​ട്ടി​ല്‍ ഇ​രു​ന്നാ​ണെ​ന്നു വി​ശ്വ​സി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. എ​ന്നാ​ല്‍, ബു​ദ്ധ​നു ബോ​ധോ​ദ​യം സം​ഭ​വി​ച്ച ആ ​ബോ​ധി​വൃ​ക്ഷം ഇ​ന്നി​ല്ല. അ​തേ വൃ​ക്ഷ​ത്തി​ന്‍റെ വേ​രു​ക​ളി​ല്‍​നി​ന്നു മു​ള​ച്ചു വ​ന്ന​തെ​ന്നു ക​രു​ത​പ്പെ​ടു​ന്ന അ​ര​യാ​ല്‍ മ​ര​മാ​ണ് മ​ഹാ​ബോ​ധി വൃ​ക്ഷ​മാ​യി അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. ജാ​ത​ക​ക​ഥ​ക​ള​നു​സ​രി​ച്ചു ഭൂ​മി​യു​ടെ നാ​ഭി​യു​ടെ സ്ഥാ​ന​മാ​ണ് ഈ ​സ്ഥ​ലം. ബു​ദ്ധ​ന്‍റെ ബോ​ധോ​ദ​യ​ത്തി​ന്‍റെ ഭാ​രം താ​ങ്ങാ​ന്‍ ലോ​ക​ത്തെ മ​റ്റൊ​രി​ട​ത്തി​നും ആ​കു​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നാ​ണ് അ​വ​രു​ടെ വി​ശ്വാ​സം.

ക​ൽ​പാ​ന്ത​കാ​ല​ത്ത്

മ​റ്റൊ​രു വി​ശ്വാ​സം അ​നു​സ​രി​ച്ചു ക​ല്‍​പാ​ന്ത​കാ​ല​ത്ത് ലോ​ക​ത്തു​നി​ന്ന് ഏ​റ്റ​വും ഒ​ടു​വി​ലാ​യി അ​പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​വു​ന്ന ഭൂ​വി​ഭാ​ഗം ഇ​താ​ണ്. അ​തോ​ടൊ​പ്പം അ​ടു​ത്ത ക​ല്‍​പം ആ​രം​ഭി​ക്കു​മ്പോ​ള്‍ ആ​ദ്യ​മാ​യി ഉ​യ​ര്‍​ന്നു വ​രു​ന്ന പ്ര​ദേ​ശ​വും ഇ​തു​ത​ന്നെ​യാ​യി​രി​ക്കും. പു​തി​യ ക​ല്‍​പ​ത്തി​ല്‍ ഒ​രു ബു​ദ്ധ​ന്‍ ജ​നി​ച്ചാ​ല്‍ ഇ​വി​ടെ​യു​ള്ള താ​മ​ര​പ്പൊ​യ്ക​യി​ല്‍ ഒ​രു താ​മ​ര വി​രി​യു​മെ​ന്നും എ​ത്ര ബു​ദ്ധ​ന്മാ​ര്‍ ജ​നി​ക്കു​ന്നു​വോ അ​ത്ര​യും താ​മ​ര​പ്പൂ​ക്ക​ള്‍ ഇ​വി​ടെ വി​രി​യു​മെ​ന്നു​മാ​ണ് വി​ശ്വാ​സം. ഗൗ​ത​മ ബു​ദ്ധ​ന്‍ ജ​നി​ച്ച ദി​വ​സം ഇ​വി​ടെ ഒ​രു ബോ​ധി​വൃ​ക്ഷം ഉ​യ​ര്‍​ന്നു വ​ന്ന​താ​യി ബു​ദ്ധ​മ​ത ഐ​തി​ഹ്യ​ങ്ങ​ളി​ല്‍ പ​റ​യു​ന്നു​ണ്ട്.

ബു​ദ്ധ​ന്‍ ത​ന്‍റെ ശി​ഷ്യ​ന്മാ​ര്‍​ക്ക് ഉ​പ​ദേ​ശം ന​ല്‍​കി​യി​രു​ന്ന​താ​യി പ​റ​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന ജീ​താ​വ​ന ഉ​ദ്യാ​ന​വും ഇ​വി​ടെ കാ​ണാം. അ​ശോ​ക ച​ക്ര​വ​ര്‍​ത്തി​യാ​ണ് ഇ​വി​ടെ ആ​ദ്യ​മാ​യി ക്ഷേ​ത്രം പ​ണി​ക​ഴി​പ്പി​ച്ച​തെ​ങ്കി​ലും പി​ന്നീ​ട് പ​ല കാ​ല​ങ്ങ​ളി​ല്‍ പ​ല രാ​ജ​വം​ശ​ങ്ങ​ള്‍ ക്ഷേ​ത്ര​ത്തി​ന്‍റെ പു​ന​രു​ദ്ധാ​ര​ണ​ത്തി​ല്‍ പ​ങ്കു​വ​ഹി​ച്ചു.

2013ല്‍ ​ക്ഷേ​ത്ര​ത്തി​ന്‍റെ മു​ക​ള്‍​ഭാ​ഗം 289 കി​ലോ​ഗ്രാം സ്വ​ര്‍​ണം​കൊ​ണ്ട് പൊ​തി​ഞ്ഞു. താ​യ്‌​ല​ന്‍​ഡി​ലെ രാ​ജാ​വും അ​വി​ടെ​യു​ള്ള ഭ​ക്ത​രും ചേ​ര്‍​ന്നു സ​മ്മാ​നി​ച്ച​താ​യി​രു​ന്നു ആ ​സ്വ​ര്‍​ണം. ആ​ര്‍​ക്കി​യോ​ള​ജി​ക്ക​ല്‍ സ​ര്‍​വേ ഓ​ഫ് ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ അ​നു​മ​തി​യോ​ടെ​യാ​യി​രു​ന്നു ഈ ​കൂ​ട്ടി​ച്ചേ​ര്‍​ക്ക​ല്‍.

അ​ജി​ത് ജി. ​നാ​യ​ർ