മ​ഹാ​ക​വി​യു​ടെ മ​ര​ണ​ത്തി​ൽ അ​തീ​വ ദുഃ​ഖ​മു​ണ്ടാ​യെ​ങ്കി​ലും ത​ന്നെ ക​രു​ത​ലോ​ടെ ര​ക്ഷി​ച്ച ദൈ​വ​ത്തി​ന് ഉ​പ​ദേ​ശി ന​ന്ദി​പ​റ​ഞ്ഞു. ബോ​ട്ടി​ന്‍റെ പേ​രാ​യ റെ​ഡീ​മ​ർ എ​ന്ന​തി​ന്‍റെ അ​ർ​ഥം ര​ക്ഷ​ക​ൻ എ​ന്നാ​ണ്. ഒ​രേ​സ​മ​യം മാ​മ്മ​ൻ ഉ​പ​ദേ​ശി​യു​ടെ ര​ക്ഷ​ക​നാ​യ ആ ​ബോ​ട്ട് മ​ഹാ​ക​വി​യു​ടെ ജീ​വ​നെ​ടു​ത്താ​ണ് മു​ങ്ങി​യ​ത്. മ​രി​ക്കു​ന്പോ​ൾ ആ​ശാ​ന് അ​ന്പ​ത്തൊ​ന്നു വ​യ​സ് മാ​ത്രം.

ത​ന്‍റെ ജീ​വി​തം മു​ഴു​വ​ൻ ദൈ​വ​ത്തി​നും സു​വി​ശേ​ഷ​വേ​ല​യ്ക്കു​മാ​യി നീ​ക്കി​വ​ച്ച ശു​ദ്ധ​നാ​യ വ്യ​ക്തി​യാ​ണ് മാ​മ്മ​ൻ ഉ​പ​ദേ​ശി. നാ​ടി​ന്‍റെ നാ​നാ​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ൽ വ​ച​ന​പ്ര​ഘോ​ഷ​ണം ന​ട​ത്തി പ്ര​സി​ദ്ധി​യാ​ർ​ജി​ച്ച അ​ദ്ദേ​ഹം ശ്രോ​താ​ക്ക​ളു​ടെ ആ​രാ​ധ​നാ​പാ​ത്ര​മാ​ണ്.

മാ​മ്മ​ൻ ഉ​പ​ദേ​ശി​യു​ടെ പ്ര​സം​ഗ​മു​ണ്ടെ​ന്നു പ​റ​ഞ്ഞാ​ൽ വി​ശ്വാ​സി​സ​മൂ​ഹം അ​വി​ടെ ത​ടി​ച്ചു​കൂ​ടും. അ​ത്ര​യ്ക്കും പ്ര​ചോ​ദ​നാ​ത്മ​ക​വും ഹൃ​ദ​യ​ഹാ​രി​യു​മാ​ണ് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ വ​ച​സു​ക​ൾ. തെ​ല്ലും വി​ശ്ര​മ​മി​ല്ലാ​ത്ത​വി​ധം ഉ​പ​ദേ​ശി​ക്ക് എ​പ്പോ​ഴും തി​ര​ക്കാ​ണ്.

അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു കൊ​ല്ല​ത്തു​നി​ന്ന് അ​ത്യാ​വ​ശ്യ​മാ​യി ആ​ല​പ്പു​ഴ​യ്ക്കു പോ​ക​ണം. ബോ​ട്ടു​യാ​ത്ര​യാ​ണ്. അ​തി​നു​വേ​ണ്ടി രാ​ത്രി ആ​ല​പ്പു​ഴ​യ്ക്കു പോ​കു​ന്ന അ​വ​സാ​ന​ത്തെ ബോ​ട്ടി​ൽ യാ​ത്ര​ചെ​യ്യാ​ൻ ടി​ക്ക​റ്റെ​ടു​ത്തു. ക​വാ​ട​ത്തി​ൽ നി​ൽ​ക്കു​ന്ന പ​രി​ശോ​ധ​ക​ന്‍റെ കൈ​യി​ൽ ടി​ക്ക​റ്റ് കൊ​ടു​ത്ത് വേ​ഗം അ​തി​ൽ ക​യ​റി.

അ​യ്യോ! അ​പ്പോ​ഴാ​ണ് ഓ​ർ​ത്ത​ത് ചാ​യ​ക്ക​ട​യി​ൽ ത​ന്‍റെ കു​ട മ​റ​ന്നു​വ​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു. അ​തെ​ടു​ത്ത് ഓ​ടി​വ​രാ​മെ​ന്നു പ​റ​ഞ്ഞ് കു​ട​യെ​ടു​ക്കാ​ൻ പോ​യി. അ​വ​സാ​ന​ത്തെ സ​ർ​വീ​സാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടും പ​തി​വി​ൽ​ക്ക​വി​ഞ്ഞ് യാ​ത്ര​ക്കാ​രു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടും റെ​ഡീ​മ​ർ ബോ​ട്ട് ഉ​പ​ദേ​ശി വ​രു​ന്പോ​ഴേ​ക്കും നീ​ങ്ങി​ത്തു​ട​ങ്ങി. കൈ​ക​ൾ നീ​ട്ടി ഉ​ച്ച​ത്തി​ൽ ക​ര​ഞ്ഞു​വി​ളി​ച്ചി​ട്ടും ബോ​ട്ട് നി​ർ​ത്തി​യി​ല്ല.

മാ​മ്മ​ന് സ​ഹി​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത ദുഃ​ഖം തോ​ന്നി. ഇ​ടി​വെ​ട്ടേ​റ്റ​പോ​ലെ പാ​വം സ്തം​ഭി​ച്ചു​നി​ന്നു. രാ​വി​ലെ പോ​കാ​മെ​ന്നു​വ​ച്ചാ​ൽ ത​ന്‍റെ പ​ക്ക​ൽ കാ​ശൊ​ന്നു​മി​ല്ല. സ്വ​യം ശ​പി​ച്ചു. ദൈ​വ​ത്തോ​ടു പ​രി​ഭ​വം പ​റ​ഞ്ഞു. “ജീ​വി​ത​കാ​ലം മു​ഴു​വ​ൻ, ദൈ​വ​മേ നി​ന​ക്കു​വേ​ണ്ടി വേ​ല ചെ​യ്ത​വ​ന​ല്ലേ ഞാ​ൻ. സാ​ധു​വാ​യ എ​നി​ക്ക് ഇ​ങ്ങ​നെ​യൊ​ര​വ​സ്ഥ നീ ​വ​രു​ത്തി​യ​ല്ലോ. എ​ന്തി​ന് ​എ​ന്നെ ഇ​തു​പോ​ലെ ശി​ക്ഷി​ച്ചു.” ഇ​ങ്ങ​നെ പ​റ​ഞ്ഞു സ​ങ്ക​ട​പ്പെ​ട്ടു.

പി​റ്റേ​ന്നു കേ​ട്ട വാ​ർ​ത്ത ഞെ​ട്ടി​ക്കു​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു. തി​ങ്ങി​നി​റ​ഞ്ഞ യാ​ത്ര​ക്കാ​രു​മാ​യി പോ​യ ​റെ​ഡീ​മ​ർ ബോ​ട്ട് പാ​തി​രാ​ത്രി പ​ല്ല​ന​യാ​റ്റി​ൽ മു​ങ്ങി ഒ​ട്ട​ന​വ​ധി​പ്പേ​ർ മ​രി​ച്ചു. സ​ങ്ക​ട​ക​ര​മെ​ന്നു പ​റ​യ​ട്ടെ, അ​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​ൽ മ​ല​യാ​ള​ത്തി​ന്‍റെ അ​ഭി​മാ​ന​മാ​യ മ​ഹാ​ക​വി കു​മാ​ര​നാ​ശാ​നു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അ​തു സം​ഭ​വി​ച്ച​ത് 1924 ജ​നു​വ​രി 16ന്.

​മ​ഹാ​ക​വി​യു​ടെ മ​ര​ണ​ത്തി​ൽ അ​തീ​വ ദുഃ​ഖ​മു​ണ്ടാ​യെ​ങ്കി​ലും ത​ന്നെ ക​രു​ത​ലോ​ടെ ര​ക്ഷി​ച്ച ദൈ​വ​ത്തി​ന് ഉ​പ​ദേ​ശി ന​ന്ദി​പ​റ​ഞ്ഞു. ബോ​ട്ടി​ന്‍റെ പേ​രാ​യ റെ​ഡീ​മ​ർ എ​ന്ന​തി​ന്‍റെ അ​ർ​ഥം ര​ക്ഷ​ക​ൻ എ​ന്നാ​ണ്. ഒ​രേ​സ​മ​യം മാ​മ്മ​ൻ ഉ​പ​ദേ​ശി​യു​ടെ ര​ക്ഷ​ക​നാ​യ ആ ​ബോ​ട്ട് മ​ഹാ​ക​വി​യു​ടെ ജീ​വ​നെ​ടു​ത്താ​ണ് മു​ങ്ങി​യ​ത്. മ​രി​ക്കു​ന്പോ​ൾ ആ​ശാ​ന് അ​ന്പ​ത്തൊ​ന്നു വ​യ​സ് മാ​ത്രം.

കോ​ട്ട​യം എ​സ്പി​സി​എ​സ് പ്ര​സി​ദ്ധ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ വി​ശ്വ​വി​ജ്ഞാ​ന​കോ​ശം നാ​ലാം വാ​ല്യം 345-ാം പേ​ജി​ൽ ആ​ശാ​ന്‍റെ അ​ന്ത്യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച് ഇ​ങ്ങ​നെ വി​വ​രി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു: 1924 ജ​നു​വ​രി​യി​ൽ അ​ത്യ​ന്തം ദാ​രു​ണ​മാ​യ സാ​ഹ​ച​ര്യ​ങ്ങ​ളി​ലാ​യി​രു​ന്നു ആ​ശാ​ന്‍റെ മ​ര​ണം. ആ​ലു​വ​യി​ലെ ത​ന്‍റെ ഓ​ട്ടു​ക​ന്പ​നി​വ​ക യോ​ഗ​ത്തി​ൽ സം​ബ​ന്ധി​ക്കാ​ൻ അ​ന്ന് (കൊ​ല്ല​വ​ർ​ഷം 1099 മ​ക​രം മൂന്നാം തീ​യ​തി) രാ​ത്രി കൊ​ല്ല​ത്തു​നി​ന്ന് ആ​ല​പ്പു​ഴ​യ്ക്കു പോ​കു​ന്ന ബോ​ട്ടി​ൽ ക​യ​റി.

ബോ​ട്ട് അ​വ​സാ​ന​ത്തേ​താ​യി​രു​ന്ന​തി​നാ​ലും തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തെ മു​റ​ജ​പം ക​ഴി​ഞ്ഞ് വ​ട​ക്കോ​ട്ടു യാ​ത്ര​പോ​കു​ന്ന ആ​ളു​ക​ൾ നി​ശ്ചി​ത പ​രി​ധി​യി​ൽ ക​വി​ഞ്ഞ് തി​ങ്ങിക്ക​യ​റി​യ​തി​നാ​ലും ആ​ദ്യ​യാ​മ​ങ്ങ​ളി​ൽ ഉ​റ​ങ്ങാ​ൻ ക​ഴി​യാ​തെ ആ​ശാ​ൻ ത​ന്‍റെ കൃ​തി​ക​ൾ മ​റ്റു​ള്ള​വ​രെ വാ​യി​ച്ചുകേ​ൾ​പ്പി​ച്ചും വി​നോ​ദ​ങ്ങ​ൾ പ​റ​ഞ്ഞും ക​ഴി​ച്ചു​കൂ​ട്ടി​യ​തേ​യു​ള്ളൂ.

രാ​ത്രി അ​വ​സാ​നി​ക്കാ​റാ​യ​തോ​ടെ മി​ക്ക യാ​ത്ര​ക്കാ​രും ല​ഭ്യ​മാ​യ സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ൽ ചാ​രി​യും കു​നി​ഞ്ഞും ഇ​രു​ന്ന് ഉ​റ​ക്കം തു​ട​ങ്ങി. ആ​ശാ​ൻ ഇ​രു​ന്നി​രു​ന്ന​ത് ജ​ല​നി​ര​പ്പി​നേ​ക്കാ​ൾ താ​ഴ്ന്ന ഒ​ന്നാം​ക്ലാ​സ് മു​റി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു. തോ​ട്ട​പ്പ​ള്ളി​ക്ക് നാ​ലു കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ തെ​ക്ക്, ഇ​ടു​ങ്ങി​യ​തെ​ങ്കി​ലും ആ​ഴ​മേ​റി​യ പ​ല്ല​ന​ത്തോ​ട്ടി​ൽ​വ​ച്ച് വെ​ള്ള​ത്തി​ൽ മ​റ​ഞ്ഞു​നി​ന്ന ഒ​രു തെ​ങ്ങി​ൻ​കു​റ്റി​യി​ൽ ത​ട്ടി റെ​ഡീ​മ​ർ നൗക മുങ്ങിത്താ​ഴു​ക​യും അ​നേ​കം യാ​ത്ര​ക്കാ​ർ​ക്കൊ​പ്പം ആ​ശാ​ന്‍റെ​യും പ്രാ​ണ​വാ​യു ആ ​ജ​ല​ഗ​ർ​ഭ​ത്തി​ൽ വി​ല​യം​പ്രാ​പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു.

“അ​ന്ത​മി​ല്ലാ​തു​ള്ളോ​രാ​ഴ​ത്തി​ലേ​ക്കി​താ
ഹ​ന്ത താ​ഴു​ന്നു, താ​ഴു​ന്നു ക​ഷ്ടം!
പി​ന്തു​ണ​യും പി​ടി​യും കാ​ണാ​തു​ൾ​ഭ​യം
ചി​ന്തി, ദുഃ​സ്വ​പ്ന​ത്തി​ലെ​ന്ന​പോ​ലെ
പൊ​ന്താ​നു​ഴ​റു​ന്നു, കാ​ൽ നി​ൽ​ക്കു​ന്നി​ല്ലെ​ന്‍റെ
ചി​ന്തേ, ചി​റ​കു​ക​ൾ ന​ൽ​ക​ണേ നീ.”

എ​ന്ന് ആ​ശാ​ൻ​ത​ന്നെ ദു​ര​വ​സ്ഥ​യി​ൽ ചെ​യ്ത ദാ​രു​ണ ഭീ​ക​ര​മാ​യ ആ​ക്ര​ന്ദ​നം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്‍റെ​യും ഹം​സ​ഗാ​ന​മാ​യി​ത്തീ​ർ​ന്നു. ഏ​താ​ണ്ട് അ​റം​പ​റ്റി​യ​തുപോ​ലു​ള്ള വ​രി​ക​ൾ.

ര​ണ്ടു​ദി​വ​സ​ങ്ങ​ൾ​ക്കു ശേ​ഷ​മാ​ണ് കുമാരനാ​ശാ​ന്‍റെ മൃ​ത​ദേ​ഹം വെ​ള്ള​ത്തി​ൽ പൊ​ങ്ങി​യ​ത്. മൃ​ത​ശ​രീ​രം സം​സ്ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ആ ​തീ​ര​സ്ഥ​ലം ഇ​ന്ന് ‘കു​മാ​ര​കോ​ടി’ എ​ന്ന പേ​രി​ൽ അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

സി.​എ​ൽ. ജോ​സ്